Bỉnhbút dchph
Tậphợp tuyểnchọn những thamluận và xãluận
viết hoặc phiêndịch trong khoảng thờigian từ 2009-14
viết hoặc phiêndịch trong khoảng thờigian từ 2009-14
1
Trămhoađuanở?
Be not afraid of hearing people speak out, but of of hearing no one speak at all.
Khôngsợ ngườidân nói, chỉ sợ khôngai nói ...
Ðảng và Nhànước rấtsợ ngườidân lêntiếng nói những điều tráingược với đườnglối của chínhphủ. Ðiềunầy thểhiện rất rõràng qua các chínhsách về vấnđề tựdoănnói của ngườidân. Ðể cheb1t những tiếngnói chốngđối, chínhquyền đã ratay đànáp những người có quanđiểm đốilập nầy. Sựviệc nầy đã xảyra thườngxuyên, ởđây không cần phải đưara thídụ nào. Ðâylà một thựcthể đã đingượclại tinhthần tựdongônluận của chính Hiếnpháp Việtnam và dođó đã bưngbít và ngănchận ýkiến phátbiểu của ngườidân khiếncho giớilãnhđạo đấtnước khôngbaogiờ tiếpcận được với suynghĩ thựcsự của ngườidân.
Ðảng và nhànước tạisao phải sợhãi sựtựdo ngônluận đếnthế? Sợ những tiếngnói đốilập đó sẽ gâyra lànsóng chốngđối chínhphủ? Sợ ngườidân nổidậy vũtrang lậtđỗ chínhquyền? Giớilãnhđạo Việtnam phảihiểu là chuyện nầy khôngthểnào xảyra. Việtnam đã trảiqua biết chiếnchinh đaukhổ, nhàtancửanát, kinhtếlạchậu, nghèođói vẫncòn, tôi chắcrằng khôngai muốn chiếntranh lại xảyra lầnnữa và mọingười đều mongmuốn quốctháidânan, kinhtế pháttriển, aiai cũng đều có cơmnoáođẹp...
Ðể nhanhchóng đạtđược mụctiêu này, mộttrongnhững nhântố quantrọng của mọi pháttriển là sựtựdongônluận — ýkiến đadạng của nhiềungười sẽ dẫnđến chânlý, sựthật, và sẽ mởđường cho những tưtưởng tiếnbộ. Ðâylà độngcơ và cũnglà độnglực của tiếnhoá và pháttriển. Lịchsử của nhânloại đã chứngminh điềunầy và thựcthể hiệntại những nước có nềnkinhtế pháttriển lớnnhất trên thếgiới là những nước tôntrọng quyền tựdongônluận của ngườidân, tôntrọng nhânquyền và chếđộ dânchủ đanguyên thựcsự. Thídụ một thựcthể mà ai cũng biết: ở Hoakỳ và nhiều nước Tâyphương khác, quyền tựdo ănnói là quyền tuyệtđối, báochí và các phươngtiện truyềnthông hoàntoàn độclập với chínhphủ — nhờđó những tiêucực của xãhội, những saitrái của nhànước, kểcả ýkiến bấtđồng với tổngthống, thủtướng, nghịsĩ thượnghạnghịviện... đềuđược côngkhai bàytỏ và thảoluận. Và kếtquả không làm những nước nầy rốiloạn hoặc yếuđi, mà còn làmcho họ ngày càngthêm vữngmạnh. Khôngai cóthể phủnhận được điềunầy.
Việtnam, trongsuốt quátrình lịchsử dài trên bốn ngàn năm, baogiờ ta cũng kiêuhãnh với quátrình dựngnước và giữnước dài đằngđẳng nầy. Tuynhiên dườngnhư ngườidân Việtnam ta dưới bấtkỳ triềuđại hoặc chếđộ nào chưa baogiờ hưởngđược quyền tốithượng của conngười: đólà quyền tựdongônluận. Hiệnthực của đấtnướcta, từtrướcđếnnay, chưabaogiờ pháttriển đủmạnh về mọimặt, cáigì của Việtnam nếu mangra sosánh với những quốcgia cùngthời, Việtnam lúcnào cũng đisau nướckhác. Tôi dám tháchthức những ai cóthể phủđịnh được thựcđề nầy.
Mộttrongnhững yếutố làm nướcngười hùngcường và giàucó hơn nướcta là ngườidân đượchưởng quyền tựdoănnói! Ðiềuđó đúng, khôngnóiđâuxa, trong vùng ÐôngnamÁ, Mãlai và Tháilan là những thídụ điểnhình. Ðirộng ra vùng ÐôngÁ, Nhậtbản, Ðàiloan, Hồngkông, và NamHàn là những thídụ hùnghồn khác. Những nước có chếđộ chínhtrị giống Việtnam như BắcHàn, Trungquốc, Lào, Caomiên, Cuba... đều chịuchung sốphận kémpháttriển như đấtnướcta.
Ðã nhậnthấy được nhưvậy, thế tạisao giớilãnhđạo Ðảng và nhànuớc Việtnam lại hạnchế quyền tựdongônluận của dân? Nếu ta tự đặt ta vào chỗngồi của họ, cólẽ vấnđề cũng dễhiểu: sau mấymươinăn chiếnđấu để dànhđược chínhquyền, họ không muốn mấtđi chiếcghế mình đang ngồi bằngcách tạođiềukiện cho kẻ khác lậtđỗ mình! Tựdo ngônluận sẽ dẫnđến nềndânchủ đanguyên, rồi nhiều đảng chínhtrị khác sẽ thànhhình, và hậuquả sẽ là ÐảngCộngsảnViệtnam khócóthể được người dân tínnhiệm với những thựctrạng hiệnnay của nướcnhà: quyềntựdodânchủ bị phủnhận, kinhtếlạchậunghèođói, chậmchạp trongviệc mởrộngcửa kinhtế để nướcngoài vào đầutư, tệnạn thamnhũng và hốilộ lantràn... Sựkiện nầy cóthể nhìn thấy ở nước Nga và các nước thuộc khối ÐôngÂu, Nicaragua... những Ðảng Cộngsản tại những nước nầy đã bị tướcđoạt đimất quyềnhành họ đã từngcó. Dođó, giớilãnhđạo giànua của Việtnam bằngmọicách phải củngcố địavị củamình bằngcách đànáp những tiếngnói đốilập. Cáigiáphảitrả là làmchậm bướcphátriển của nướcnhà ở mọimặt.
Tuynhiên, một ưuđiểm ta phải nhìnnhận là chếđộ chínhtrị ở Việtnam hiệnnay kháổnđịnh vì khôngcó những xáotrộn như đảochánh và lậtđổ chínhphủ như thườngxuyên xảyra dưới chếđộcũ ở MiềnNam Việtnam trong thậpniên 60, và giảdụ như chiếntranh đã chấmdứt và chếđộ cộnghoà của Việtnam Cộnghoà cũ còn tồntại, giớilãnhđạo của chínhquyền nầy chưachắc làđã thựchiện tốthơn với những thànhquả đángkể mà chếđộ hiệntại của Việtnam hiệnnay đã đạtđược trong hơn một thậpniên vừaqua saukhi thựchiện chínhsách đổimới và ta phải thừanhậnrằng mứcsống của ngườidân Việtnam ngàynay kháhơn mứcsống của nhữngnăm trước 1975, thídụ như ngàynay từ thônquê đến thànhthị đâuđâu cũng được điệnkhíhoá, đasố nhàtranh đã đuợc nhàgạch thaythế. Như ta đã biết, chếđộ cộnghoà cũ của MiềnNam Việtnam cũng thamnhũng, hốilộ, hốimãi quyềnthế cũngkhông thuagì chếđộ hiệnnay — đâylà cănbệnh trầmkha của những nước nghèokhó trên thếgiới mà nướcta là một.
Chếđộchínhtrị ổnđịnh là tiềnđề cănbản cho sựpháttriển mọimặt của nướcnhà mà kinhtế là cáiđònbẩy thenchốt cho những thayđổi khác — trongđó có quyền tựdongônluận, dânchủđanguyên, và kểcả hệthốngchínhtrị. Việtnam đã ổnđịnh vềmặt nầy nhưng với cáigiá là cảnước phải sống dưới chếđộ độcđảng và nhiều quyền tựdo bị thắtchặt. Thànhthử xemra Việtnam lại lâmvào cáivònglẩnquẩn không thoátrađược vì một nềnkinhtế pháttriển toàndiện cầnphảicó một hệthống chínhtrị tựdo dânchủ đikèm.
Cóngười bảorằng cứ đểcho kinhtế pháttriển thì sauđó hậuquả tấtyếu là sựpháttriển kinhtế sẽ tácđộng ngượclại và sẽ gâyảnhhưởng tíchcực đốivới các cơchế khác trong guồngmáy chínhtrị độcđảng hiệnhữu. Ðồngý, nhưng ta phải thấyrằng nếu ta phải chấpnhận đườngđinướcbước này như Việtnam đang noigươngtheo sựcảicách kinhtế kiểumẫu Trungquốc thì sựpháttriển kinhtế của Việtnam sẽ bị chậmđi. Nềnkinhtế của những nước Áchâu như Tháilai, Ðàiloan, Ðạihàn... cho ta biết nhưvậy. Khôngphải là kinhtếgia ta mới hiểuđược rằng: nếu những nước này đứnglại chờ ta, ta phải mất ítnhất 30 năm mới bắtkịp họ. Nếu ví tiếnbộ kinhtế của nướcta sovới những nước nầy là cuộcđua của những conđò trên cùng một dòngsông, với những khúcngoặc, những connước ngược, và những gềnhthác cheoleo... thì ngườilèolái conđò kinhtế Việtnam là ôngláiđò ốmyếu khángchiến nămxưa với chiếcghe gắn máyđuôitôm đang dòtheo những vợnsóngnước đểlại của những chiếccanô mãlựcmạnh trangbị với những conchíp "macro processor" và những tay láitàu là những thanhniên khoẻmạnh lựclưỡng. Vívon một cáchnói khác, và tôi thích lối sosánh nầy hơn, là nềnkinhtế của một nước phảnảnh trên sảnphẩm xehơi do nướcnầy sảnxuất. Quansát xe Nhật, xe Mỹ, xe Trungquốc, xe Nga, xe Namtư (Yugo?) và xe Việtnam (?) ta sẽ rútra một kếtluận dídởm cógiátrị. (Xinxem 2. Xe Mỹ, Xe Nhật, Hay Xe Trungquốc?)
Tôi khôngmuốn chốngbáng hoặc cườicợt cái nghèonàn lạchậu của nướcmình vì làmsao cười chonổi và ai nỡlòng nào? Nhưng đôikhi cầnphải nói nặnglời mộtchút, như anhem trongnhà đôilúc gâygỗ để mưucầu tiếnbộ.
Mụcđích chính của bàiviết này là để nhắngởi đôilời đến cấplãnhđạo Việtnam hiệntại là hãy cứ để trămhoađuanở, khôngphải là kiểu Nhânvăn Giaiphẩm đầu thậpniên ở BắcViệt, mà là trămhoa của bátánh, nhànhà đều nói, ngườingười đều nói. Nói chohết những ẩnức tronglòng. Nói cho những consâumọt của chếđộ phải rụtmình tuthân, cho có aiđó trong giaicấp lãnhđạo có tấmlòng yêunước phải hiểuđược những thốngkhổ của ngườidân.
Không cógi phải sợsệt, "lờinói không mấttiền mua" và khi để cho ngườidân tựdo lêntiếngnói họ sẽ biết lựalời để nói cho đẹplòngnhau và đó chắcchắn đólà những lờinói xâydựng. Chỉ có những kẻgianngoa mới sợ lờiphêphán của ngườikhác. Ðiềunầy những ngườidân ở những nước tựdo dânchủ thậtsư đã làm và đã trảiqua giaiđoạn nầy và đâylà giaiđoạn tấtyếu để tạo cơsở cầnthiết cho sưpháttriển toàndiện của một nước cầutiến và lànhmạnh. Lãnhđạo biết lắngnghe tiếngdân là lãnhđạo trườngtồn. Chỉsợ dân không nói chứ sợ gì lờinói thựcthà?
x X x
2
Xe Mỹ, Xe Nhật, Hay Xe Trungquốc?
Nền kinhtế của một nước giốngnhư sảnphẩm xe của nước đó. Khi chọn mua xe
ngườita cóthể dodự chọnlựa xe Mỹ hay xe Nhật. Ở Việtnam ngườita còn cóthể
chọn xe Trungquốc.
Xe Mỹ hay xe Nhật đều chạy tốt. Bêntrong chiếcxe là máymóc và linhkiện
kếthợp và kếtnối lại vớinhau tạothành một thànhphẩm caokỹ tinhvi và bềnbĩ.
Mọithứ đều ănkhớp và ănrơ vớinhau khiếncho chiếc xehơi chạytốt và chạybền.
Nếu có bộphận nào trụctrặc thi toànbộ chiếcxe bị ảnhhưởng. Người chủ xe nào
dườngnhư ai cung biếtrõ điều giảndị này. Nền kinhtế củamột nước cũng nanánhư
bộmáy xehơi, hay nóiđúnghơn là toànbộ chiếcc xehơi. Mọithứ, mỗi bộphận đều
phải ănkhớp và hoạtđộng tốt để nềnkinhtế chạy được suônsẻ. Mộttrongnhững
bộphận đó cóthể được kểra trong hầuhết mọi lãnhvực từ luậtpháp, thịtrường,
kỹthuật, giaothông, vậntải...
Lấy xe Mỹ và xe Nhật ra làm tiêubiểu đạidiện cho các loạixe sảnxuất tại các
nước khác nhưlà Ănglê và Ðức chẳnghạn, vì chúng đều chạytốt, và giốngnhư nền
kinhtế của hai nước, và có hiệuquả rõrệt dù khôngphải là khôngcó trụctrặc,
nhưng nóichung vẫn là tốt. Ðólà kếtquả củamột trìnhđộ kỹthuật caocấp, từ
kỹthuật luyệnthép, chođến trìnhđộ thiếtkế và óc phátminh sángtạo, thừahưởng
những tíchluỹ và côngtrình của những thànhquả đãcó, rồi pháthuy lên mà
tạothành. Ðằngsau cái sảnphẩm xehơi kia không những tồntại một lịchsử kìtích
mà cònlà côngtrình và thànhquả của biếtbao kinhnghiệm và những bộóc lừnglẫy.
Chắc ngườita vẫncòn nhớ mẫuxe Yugo nhậpcảng từ Tiệpkhắc không mười năm
trướcđây?
Những bộphận và biếtbao chitiết quanhệ đến nhiều lãnhvực khác của nềnkinhtế,
từ côngnghiệp caosu chođến những sảnphẩm xàbông lauchùi đánhbóng chiếcxe.
Rồi lại những dâychuyền khác nữa liênhệ đến chiếcxe! Mốiliênhệ đâychyền này
đã tạora biếtbao côngănviệclàm cho nhiều ngànhnghề đadạng.
Khaitriển cách lýluận nầy, ta cóthể nói, nền kinhtế củamột nước phảnảnh qua
những sảnphẩm xehơi củanước đó. Thídụ, nền kinhtế tiêudùng của Mỹ đã manglại
mỗi nhà nhiều chiếc xehơi, càng nhiều người mua, sảnphẩm ngàycàngđược chếtạo
mộtcách tinhvi và rẽhơn, và càngrẻ lạithêm nhiều người mua và họ muasắm với
mứcđộ thườngxuyên hơn. Quảlà một cái vònglẫnquẫn đángyêu!
Trungquốc cũng đãtừng sảnxuất xehơi trướckhi mởcửa cho nướcngoài vào đầutư
vào nền côngnghiệp xehơi của xứ nầy. Trướcđó, Trungquốc chỉ sảnxuất có mỗi
một kiểuxe dulịch Hồngkỳ dànhriêng cho giới cầmquyền, từnămnầysangnămkhác,
cungchừngấy chitiết kỹthuật và thếtkế khônghề thayđổi! Và chođến gầnđây,
kiểucách và kỹthuật trướcsaunhưhất, nhấtcưnhưcứt!
Nhậnra điều nầy, sau những cảicách kinhtế và đổimới, họ bắtđầu sảnxuất những
kiểuxe mới hiệnđại, tốitân, và thanhlịch hơn. Cũng giốngnhư nềnkinhtế của
nước nầy, họ họchỏi những kỹthuật và nhiều lãnhvực khácnhau của những nước
như Mỹ và Nhật Tuynhiên, trong bộmáy của chiếcxe vẫn mang những linhkiện và
chitiết nộiđịa choonên chiếcxe của họ chora vẫncòn kémxa về phẩmchất và
caogiá mặcdù lương côngnhân laođộng vẫncòn thấp và tưnhân không mấy ai có
khảnăng muasắm xecộ. Thêmmộtlầnnữa, ta lại cóthể mang nềnkinhtế của một nước
ra vívới sảnphẩm xehơi do xứ nầy làmra!
Bâygiờ ta lấy kinhtế Việtnam ra làm thídụ: Xehàng chở thựcphẩm tươi từ
biêngiới Trungquốc về Sàigòn. Côngan hảiquancửakhẩu saukhi làm đủ thủtục
cho xe đi. Nếu khôngcógì trụctrặc thì xe này sẽ vềtới Sàigòn trongvòng 28
tiếngđồnghồ (Ởđây không kể đến những yếutố khác như xe cũ hay mới, đuòngxá
tốtxấu, tainạn giaothông, vânvân...) Nhưngkhông, dọcđưởng quốclộ qua những tỉnh và thịthành
khác chiếc xevậtải nầy phải thôngqua không ít trạm kiểmsoát kinhtế khác để
đềphòng xe chở hànglậu (?) dù đólà nhiệmvụ của các viênchức hảiquan cửakhẩu
biêngiới chứ khôngphải là của các côngan chậnđường ở tỉnhlẻ! Cuốicùng tàixế
xetải không muốn bi trễnãi đànhphải hốilộ đútlót để về chokịp kẻo thựcphẩm sẽ
bị hưthối. Ðây chínhlà cái trụctrặc của guồngmáy kinhtế Việtnam! Sosánh với
bộmáy xehơi , chằnchịt nhiều luồng dây côngtắcđiện khácnhau, dây nầy vuướng
dây kia, cuốicùng chiếcxe ì ra không chịu chạy.
Mang kinhtế xứ Mỹ ra làm thídụ: bạn cứ tưởngtượng nếu xetải chở thựcphẩm
rautươi từ California sang Arizona, và cứ qua mỗi quậnthành lại có cảnhsát
quanthuế ra chậnxét? Chắc khôngai có nỗi trítưởngtượng nầy!
Ðấttnước Việtnam cũng đang dòdẫm và ứngtrước những chọnlua cho sư mởmang
kinhế của mình, và cũng giốngnhư một ngườitiêudùng nghèo ở trongnước, lâunay
xài xehơi cũ dulịch của Mỹ của Pháp từ nămba chục năm trước, với máymóc đã
châmchế thay những phụtùng tựchế và hàngdỡm Trungquốc, đang lúngtúng với các
kiểuxe, nên chọn kiểu nào: xe Mỹ, xe Nhật, xe Trungquốc , haylà tựmình
pháthuy trítuệ sángtạo vôđịch để phátminh lại từđầu một kiểu xehơi khác
mớilạ hơnngười?
x X x
3
Vấnnạn Liênhoàn
Vấnnạn liênhoàn ởđây cónghĩalà những vấnđề khókhăn kếtnối khắnkhít
lạivớinhau. Việtnam trên bướcđường côngnghiệp hoá và hộinhập vào nềnkinhtế
thịtrường thếgiới, còn quánhiều vấnnạn và khókhăn, khôngphải mộtsớmmộtchiều
là cóthể gỡbỏ hết những khókhăn nếu giớilãnhđạo Việtnam hếtmực thựcthi
chínhsách mởcửa và đổimới thựcsự.
Vấnnạn của Việtnam đannhau chằnchịt, cáinầy vướngvíu cáikia, từ cáinghèo,
cáilạchậu chođến những vấnđề thamnhũng. Nhiều vấnnạn dườngnhư ai cũng đã
thấy nhưng khôngphải ai cũng có nhậnthứcrõrệt về chúng, vì những vấnđề đó
gắnliền trong đờisống của mọingười và chúng đã trởthành một nềnếp sinhhoạt
thườngtrực. Chẳngai yêuthích gì những tệtrạng hiệnhữu, nhưng cáikhó nó bó
cáikhôn, và chodù có nhậnthứcđược đầyđủ về những vấnnạn liênhệ, khôngthểnào
cóđược một giảipháp hiệuquả nếukhông mangra cho côngchúng thảoluận --
đâycũnglà một trongnhững vấnnạnliênhoàn, vì muốn thựchiệnđược việc nầy,
phảicó tựdo ngônluận!
Mộttrongnhững vấnnạn lớnnhất là thamnhũng và hốilộ — và dĩnhiên vấnđề này
liênhệ và cấukết chằnchịt liênhoàn với những vấnnạn khác của nướcnhà.
Nóichocùng, môtphầnlớn nguyênnhân của vấnđề cóthể quira là do nghèo --
tiềnbạc là cơsở cầnthiết nếu muốn giảiquyết bấtcứ vấnđề gì. Vấnnạn
thamnhũng đã ănsâu vào trong xươngtuỷ của guồngmáy nhànước, nhỏănnhỏ
lớnănlớn. Muốn giảiquyết vấnđề trướctiên là tránh tạođiềukiện để cho những
consâumọt của chếđộ cócơhội thamnhũng. Thídụ thủtục hànhchánh phải bớt
rườmrà, thihành chínhsách chếtài nghiêmkhắc đốivới những kẻ viphạm, tạo
phươngtiên cho ngườidân khiếunại và tốgiác những viênchức thamô, nângcao
mứcsống của côngnhânviên cánbộ nhànước... biệnpháp nào kểtrên khi
xemxét kỹ đều khó thựchiện cả. Mứclương của cánbộ viênchức quáthấp, thídụ
côngan cảnhsát chưatới 500 ngàn đồng một tháng thì làmsao ngườita sống cho
được? Ðể sinhtồn họ phải tìmmọicách để làmratiền, dođó dịchbệnh hốilộ là
cănbệnh trầmkha của các xứnghèo như Việtnam. Khôngmuốn họ thamnhũng thì phải
tănglương cho họ, tăng cho đếnmức họ cảmthấy việc ăn hốilộ khôngcòn đáng
phải phiêulưu liềulĩnh để mấtviệc và bị chếtài.
Nhưng lấytiền đâu tănglương? Muốn tănglương thìphải tăngthuế, mà muốn
tăngthuế thìphải làmcho dân giàu làmănracó, muốn dân làmănracó thì phải tạo
đềukiện làmăn buônbán thuậnlợi cho người dân, giảmbớt những phiềntoái của
giấytờ hànhchánh... Cái điểmchung để giảiquyết vấnnạn nầy là: đơngiảnhoá
thủtục hànhchánh! Thựchiện được côngcuộc cảitổ hànhchánh sẽ tạo điềukiện
thuậnlợi cho dân làmăn và bớt cơhội cho cánbộ thamnhũng. Nhưvậy ta thấy từ
vấnnạn liênhoàn, cáinầy liênhệ đến cáikia, chođến kếtquả dâychuyền, loạitrừ
cơhội thamnhũng hốilộ và tạophươngtiện làmăn cho ngườidân. Nhànước đã
làmđược gì trong lãnhvực nầy? Nhưng ẩnsố quantrọng trong phươngtrình nầy là
tăngtiềnlương. Lấy tiền đâu?
Lươngbỗng viênchức cánbộ nhànước rất thấp, nhưng họ vẫn sống. Khôngcầnphải
nói ta biết là họ sống nhờvào thamnhũng và hốilộ. Ðâylà một thựctế mà
giớilãnhđạo phải nhìnnhận. Nếu đã nhìnnhận thì khôngcòn lýdo gì để gạtbỏ cái
lýthuyết là songsong với nền kinhtế nổi là có sựhiệnhữu của một
nềnkinhtếchìm. Nềnkinhtếchìm nầy là gì? Ðó là mốiquanhệ traođổi tàivật và
dịchvụ giữa người ănhốilộ và nguờihốilộ. Thunhập chínhthức hàngháng của
côngan cấpdưới ở dướimức cốđịnh chưatới 500 ngàn đồng, nhưng thunhập của họ
từ tiền thamnhũng hốilộ cóthể gấphàng chụclần tiềnlương chínhthức. Nếu
nhànước hợppháphoá nền kinhtếchìm kia thì sựtraođổi tàivật và dịchvụ chìm
kia sẽ được côngkhaihoá, va hoạtđộng muabán traođổi kai sẽ trởthành mộtphần
của nền kinhtế nổi. Mọingười sẽ đườngđườnghoànghoàng muabán vớinhau. Ðâylà
một thựctế mà giớilãnhđạo phải nhìnnhận, nềnkênhtế đó chìm bởilẽ vì nhànước
cấmđoán và làmkhódễ. Lấythídụ hàngquốccấm hay hànglậu, bởilẽ nhànước cấm
chonên nó trởthành lậu. Mà muốn bắthànglậu thì phảicó guồngmáy côngan
cảnhsát ngănchận và kiểmsoát, và để nuôidưỡng guồngmáy này, nhànước phải
trảlương, lương khôngđủsống côngan lại phải ănhốilộ của dân, dân muốn làmăn
suônsẻ lại phải đóngthuếsống thuếchìm — thếlà nhànước mấttoi một nguồnthuế
khảdĩ cóthể dùng để tăngluơng cho cánbộ viênchức nhànước! Ðâylà đápsố cho
cái ẩnsố tiềnđâu? trong phươngtrình nêutrên.
Thídụ nhỏ nêutrên chotathấy mọisự đềucó mốiiênhệ gắnbó vớinhau, và vấnđề tại
Việtnam hiệnnay là sựhiệndiện của những vấnnạn liênhoàn. Lấy một
thídụkhác, vấnnạn nghèo họhàng dâydưa chặtchẻ vớinhau với nền kinhtế
kémmởmang của nướcta. Ðơngiảnhoá vấnđề chúngta thấyrằng một hộ nghèokhó
biếtrằng muốn thếhệ conemmình được nêncó vềsau thì phải cho conemmình
họchành đếnnơi đếnchốn, nhưng họ khôngđủ tiềnbạc đểcho conemmình đihọc, lại
đànhchấpnhận sống trong kiếpsống nghèokhó từ thếhệ nầy sang thếhệ khác.
Nhànước Việtnam đã làmgì trong lãnhvực giáodục để nângcao dântrí, để họchỏi
các ngành quảnlý kinhtế, ngânhàng, kinhdoanh, và kỹthuật khoahọc mọimặt? Ai
mà không muốn cho conem mình họchành đếnnơiđếnchốn? Từxưa đếnnay ôngcha
chúngta đã coitrọng chuyệnhọchành, vìđólà chìakhoá cho một tươnglai
xánlạnhơn. Thếnhưng, ngânsách nhànước dànhcho lãnhvực giáodục mỗinăm rấtlà
khiêmnhượng. Lương giáochức là đồnglương thấpnhất sovới nhiều ngànhnghề khác
trong giaitầng côngnhân viênchức nhànước. Trườnghọc khôngđủ chỗ thunhận
họcsinh thànhthử những họcsinh thirớt vào những trườngcônglập đành phải chọn
hoặclà học trườngtư hoặclà chịudốt. Nhưng muốncó một hệthống giáodục tốt thì
phải có... tiền. Nhànướcta quá nghèo thì lấy tiền đâu ra để xâydựng
trườnghọc và trảlương cao cho độingũ cánbộ giáodục?
Conem chúngta, những đứatrẻ Việtnam sống trong một hoàncảnh nhưvậy đànhphải
giànhgiựt nhau những chỗngồi trong nhàtrường, đứanào thua và khôngcótiền học
trườngtư là đànhphải chịudốt, chấpnhận cảnhsống thấphèn do thiếuhọcvấn.
Nhưđãnói, cáilýdo đưađẩy nềngiáodục và tìnhcảnh thiếu học của nhiều trẻem
Việtnam là do khôngcó tiền. Kinhtế lạchậu, bậnbịu miếngăn haibữa tựnó đãlà
một tháchthức lớnlao rồi. Ai đãtừng sanhra và sống trong cảnh nghèohèn đều
biếtrõ cái vònglẫnquẫn chuacay này. Nhưvậy giảipháp cho vấnđề nầy
làgì?
Nếu bạn là bậcphụhuynh với cảnhsống bị hạnchế về nhiều mặt và bạn biết là
giáodục là chìakhoá cho tươnglai của chúng, bạn sẽ làmgì để gởi con
đếntrường hầucho conemmình đuợc họchành đầyđủ? Bạn sẽ đầutư hết mọi nguồn
tàinguyên vào chúng? Cólẽ đây là giảipháp mà đasố phụhuynh đãlàm để mưucầu
một tươnglai tươisáng hơn cho thếhệ vềsau.
Nhưđãnói, trên cấpđộ cảnước, nhànước Việtnam rõràng là chưa làm hết mức như
ta kỳvọng. Mộtphần bởilẽ nướcta gặpphải những vấnnạn liênhoàn.
Vấnnạn liênhoàn nầy, nóichocùng nóichoxa, đâylà hậuquả của một nềnkinhtế
kiểmsoát — liênhoàn với chếđộ chínhtrị hiệntại — nếu bungra thì liệu
nhữngngười lãnhđạo hiệntại cócòn giữvững chiếcghế của họ không? Ðằngnào thì
cũng phải có kẻ hysinh — hoặclà giớilãnhđạo, hoặclà ngườidân vậy. Cáithế
liênhoàn nhânquả dângiàu nướcmạnh đến baogiờ mớithành hiệnthực?
x X x
4
NgườiViệt Thùdai
Mớiđây thêm hai casĩ nổitiếng khác đến từ Việtnam trìnhdiễn tại Mỹ lại bị
biểutình chốngđối. Trướcđây nhiều tháng một sựkiện tươngtự cũng đã xảyra ở
xứnầy. Trướcđây...những sựkiện nhưtrên đã xảyra và tôi nhậnra một sự thật
chuachát: NgườiViệt mình thùdai!
NgườiViệt mình biết thù và chọn đốitượng để thù, truyền từ đời này cho đến
đời khác. Cộngsản BắcViệt xâmchiếm MiềnNam làm hằngtriệungười bỏnhà bỏcửa
lưulạc nơi xứngười, và khôngít người trongsốnầy khôngbaogiờ quuênđược mốithù
đó họ nên muốn truyềnsang đời concháu mình... NgườiTầu xâmchiếm và đôhộ
Việtnam trong một khoảng thờigian dài 1000 năm, ngườiViệt tớinay vẫncòn thù.
Sựkiện nầy cũng có cáilý của nó, giốngnhư ngườiCaomiên thù ngườiViệt vì mình
xâmchiếm đấtđai của họ. Nhưng cũngcó những mốithù dườngnhư không mấyai thích
nhớtới. Thídụ nạnđói năm Ấtdậu 1945 ngoài MiềnBắc do quânNhật tómthu lúagạo
để đốtchạy đầumáy xelửa đã khiếncho gần 2 triệu người dânViệt chếtđói...
Mộttrăm năm dưới áchthốngtrị của ThựcdânPháp với những tộiác khôngngừng
xảyra trên đấtnước... Trên 10 năm với trên 2 triệu línhMỹ đã đến và rađi
đểlại khôngít thảmcảnh cho ngườidânquê ở MiềnNam Việtnam... Cả trămngàn
người chết trên đường vượtbiển phầnlớn do nạnhảitặc Tháilan gâyra....
Baonhiêu người cònnhớ những mốithù nầy? Chắc chẳng baonhiêu người còn nhớ,
nhưng cái mốithù Cộngsản phảilà truyềnkiếp. Tạisao? Chắc nhiềungười đều
biếtrõ lýdo. Dođó, phảilàmsao cho concái mình đếnkiếpsau còn nhớmãi mốithù
nầy.
Chonên, cáigì xuấtxứ từ Việtnam Cộngsản phảiđược đềcaocảnhgiác triệtđể,
khôngđể chochúng lenlỏi vào hàngngũ quốcgia yêunước lưuvong — ai chốnglại
cái luậncứ và luậnđiểm nầy, ngườiđó là Cộngsản! Con ơi con nhớlấy điềunầy,
sốcon phải lưuvong sống ở Mỹ, ở Úc... là vì Cộngsản nó đuổi bốmẹ rađi. Thề
làm tớ nướcMỹ cònhơn làm dân nướcViệt Cộngsản. Phải côlập chúngnó từng
mọimặt, phải làm cho kinhtế của chúng sụpđỗ, dân phảikhổ phảiđói dàidài,
cóthế chế độ mới mau tàntụn, cóthế ta mớicó cơmay trởvề xâydựnglại đấtnước
giàumạnh tựdo hơn. Thếhệ bốmẹ có chếtđi, con phải nốitiếp truyềnthống
anhdũng nầy chodù phải trả cáigiá nào... Thằng nầy con nọ, tuy chúngnó cùng
thếhệ với con, khôngbiếtgìnhiều về chiếntranh, khôngbiếtgì về thời bốmẹ
sống, nhưng bọnchúng là taysai vănhoá của chếđộ kia đếnđây cahát để
làmlunglạc thếhệ cáccon... Con ơi nhớ lấy lời cha!
Tiếptục thùhằn và chiếntranh? Chiếntranh, thù hằn... chẳngcógì ghêgớm đâu
con... Thếhệ bốmẹ đều đã trảiqua cả. Phải đánh trườngkỳ, phải dấyđộng
cuộckhởinghĩa có chínhnghĩa nầy trongnước, bắtđầu bằng những trận giậtmìn
xelửa, thảtruyềnđơn trênkhông, phải đặtbom càimìn tại các sứquán Việtnam ở
Lào, ở Thái, ở Phi.... Số dânta còn khổ, phải tiếptục hysinh nữa để tươnglai
đờisau được sánlạn hơn... Biếtsaohơn. Mốithù khôngđốitrờichung trong thếkỷ
tiếptheo nầy, phải dài phải dẽo phải dai.
Ðạiloại trênđây là những ghinhận về những tìnhcảm và những suynghĩ của
mộtvài giớingười trong đám tỵnạm lưuvong ở nướcngoài là nhưthế. Nhưng
khôngnói ai cũngbiết rõràng đây khôngphải là tìnhcảm và suynghĩ chung của
đạiđasố ngườiViệt ở hảingoại — đasố thầmlặng? — Những người khôngthamgia vào
các cuộcbiểtình chốngđối các buổi trìnhdiễncủa casĩ quốcnội ranướcngoài và
những phátbiểu ngượclại với họ cũng đềucó cáilý của họ. Họ đưara những câu
hỏi: Tạisao ta lạiphải xửsự hẹphòi đốivới thếhệ concháu của mình nhưthế? Họ
là kẻthù của ta? Ta muốn Việtnam Cộngsản mởrộng cửa kinhtế nhưngsao ta lại
muốn khépchặc cánhcửa của xứngười bênngoài khôngcho họ vào thăm? Trướckhi có
dân Việtnam lưuvong đến Mỹ đến Úc... đã có sắcdân Trunghoa, dù
khôngchungđụng một hoàncảnh tươngtự như ta, nhưng họ cũngđã đứng trước những
chọnlựa nhưta: theo Ðàiloan hay theo Trungquốc? Bảnchất hiếuhọc của
ngườiViệt ta khônghiểu có tìmra được một bàihọc giátrị nào về vấnđề nầy?
Haimươi lăm năm đã trôiqua sau ngày chiếntranh chấmdứt. Kẻthắng đã thắng và
kẻ thua phải nhìnnhận là mình đã thua. Ngàynay, thậtlà khôngthể
tưởngtượngnổi ngườidânViệt trong và ngoàinước ai sẽlà người ủnghộ một
cuộcchiếntranh mới nhằm lậtđổ chếđộ hiệntại ở Việtnam để thiếtlập một chếđộ
mới? Nếu ta tiênliệu là khôngthể thựchiện được việcnầy thì tạisao ta phảicứ
côlập Việtnam khôngcho họ thấy ánhsáng chóiloà của chếđộ tựdo dânchủ kinhtế
thịnhvượng của phươngTây? Nếu ta đã thấy chếđộ hiệnthời của Việtnam là
một chếđộ "hẹphòi" và ta, những ngườiViệt hảingoại cũng "hẹphòi" theo thì
đứngtrên một quanđiểm nàođó mà nhìn thì chúngta cũng chẳng khácgì họ, haiphe
ở bên haibờ tháicực.
Ởđây ta tuy khôngcũvũ cho một tháiđộ thoảhiệp hoặc đầuhàng nhưng trên
lăngkính lịchsử ta phải chấpnhận sựkiện là Việtnam với chếđộ hiệnhữu đãcó
một chỗđứng chínhtrị quốctế và được đasố nước thừanhận là một quốcgia độclập
chodù nướcnầy có một thểchế cộngsản. Ðâylà một sựthật lịchsử. Chốibỏ điều
nầy ta sẽ không giảiquyết được điềugì mà ngàycàng đàosâu thêm cáihố hậnthù —
một tinhthần mà ta không cảmthấy có dântộctính chút nào.
Vậy ta sẽ làmgì? Dĩnhiên là ngườiViệt nào cũng muốn dângiàunướcmạnh. Ngoài
sựgiàumạnh ra ta còn muốn cái luồnggió tựdo dânchủ thổilantràn đến khắpnơi
từ thànhthị đến thônquê, khắp angcùngngõhẹp. Nhưng ta phải biếtrõ rằng mọi
thứ khôngthể cùng đếnmộtlúc được. Nước Mỹ với hìnhthái kinhtế chínhtrị như
ta đã thấy ngàynay là do một kếtquả của trên ba trăm năm gầydựng và vunđắp.
Ngườidân của Việtnam xứta cơhồ chưahề hưởngđược một ngày thịnhvượng ấmno
tựdodân chủ thựcsự nào. Ta cóthể đi đường tắt, giốngnhư nhiều nước khác
đãlàm, bằngcách họchỏi và ápdụng những thànhquả, cáihay cáiđẹp mà nước Mỹ
cóthể cốnghiến mà ta khôngcầnphải phátminh lại chiếcxehơi.
Nhưng thửthách lớnlao nhất vẫnlà khắcphục trìnhtrạng lạchậu nghèođói
thiếuănhọc của đạiđasố quầnchúngnhândân. Nói nhưvậy cónghĩalà ta tạmthời
chấpnhận lýthuyết là cảitổ kinhtế cuốicùng sẽ dẫnđến cảicách dânchủ. Muốn
pháttriển kinhtế theo kiểu tưbảnchủnghĩa thì Việtnam cầnphảicó nguồn nhânsự
kỹthuật và tàilực để thựchiện việc cảicách nầy. Và khôngnơinào đàoluyện được
nhânsự kỹthuật tốthơn là chính những vùngđất cóchếđộ kinhtế tựdo như Mỹ.
Giớilãnhđạo Việtnam ngàynay biếtrõ hơnaihết và đãcó khôngít nhânvật lãnhđạo
đã cốsức ngăncản sựcảicách đổimới kinhtế nầy. Dođó khi phecanhtân ở Việtnam
thắngthế và trong tiếntrình đổimới nầy họ đã gởi nhiều duhọcsinh sang Mỹ
chẳnghạn thì mộtsố người ởđây phảnđối lúcnầy lúcnọ khi nghe có họcsinh nàođó
ở Việnam lãnhđược họcbỗng của đạihọc ABC nàođó ở bên Mỹ. Làmnhưvậy
vôhìnhtrung những người Việt lưuvong này đã tiếptay cho phethủcựu muốn
giữmãi chiếcghế trong Ðảng và nhànước của mình.
Những nhânvật chốngcộng ở Mỹ đã làmvậy cũngchỉvì mốithù hằn chưa phai sau
trên haimươilămnăm bỏnước. Câuhỏi là ta cónên thùdai đến nhưvậy haykhông?
Hỏi tứclà trảlời: Việtnam càngcónhiều cánbộ tunghiệp và đàoluyện ở Mỹ, và
nếuta xem những casĩ Việtnam xuấtdương lưudiễn ởđây là những cánbộ vănhoá,
cơmay là những ngườiđó sẽ hấpthụ những cái haymới mangvề thổilại luồngió mới
tựdo ởtrongnước — và hyvọng làn gió mới nầy trong tươnglai sẽ thổitan những
đtảngbăng thùhằn đả kếttủa hằng mấy chục nămnay giữa ngườiViệt với
ngườiViệt.
x X x
5
Những Thếhệ Cáchbiệt Nhau
Cộngđồng NgườiViệt ở Mỹ sẽ rasao vềsau?
Nguyêntác: Divided By Generations by Mike Tharp
(Source:
http://www.usnews.com/usnews/issue/000717/westminster.htm)
Nguyễn Văn Chuyên nguyên là một phicông của Khôngquân Việtnam Cộnghoà 21
tuổi khi anh rời Sàigòn vào năm 1975. Anh tới Mỹ với vợ, mangtheo đứacon
2 tháng tuổi, cùng mới một người em trai 5 tuổi, đã bỏxứ rađi để khỏi bị
lâm vào cảnh tùtội và chếtchóc nếu bị lọt vào tay của bộđội chiếnthắng
Bắcviệt. Trong một thờigian, anh đã càycục làm đủ thứ việc taychân ở
thànhphố Dallas. Nhưng sauđó anh tìm đến Westminster, Cali, sống với
cộngđồng ngưới Việt ởđó, nay là trungtâm của Sàigòn Nhỏ. Nơiđây có những
ngôinhà màu vàng và những cửahàng bánđồ tạphoá Áchâu, đủ để anh cảmthấy
gầngũi với quênhà.
Ngàynay, con của Chuyên, Vũ, đã 25 tuổi, học đạihọc, làm kýgiả viếtbáo ở
Nam Cali. Vũ mê ngưỡngmộ cầuthủ đội Lakers, lấy mấy lớp Chủnghĩa Mácxít,
dùng những từ Mỹ "cool" và "dude", hai cánhtay đều có xâmhình. Vũ
chưabaogiờ uốngthử nướcmía má anh ép ở cửatiệm Viễn Tây của bà. Năm 1997
Vũ có vềthăm Việtnam và anh hồitưởng lại:
- Thậtlà kinhhồn. Toànlà đườngđất không à. Ngườita đốtrác ngoài venlộ -
thực khótinđược là mình đã sinhra ở đó.
Sựcáchbiệt của các thếhệ khácnhau như của giađình ông Chuyên đã từng
xảyra trong nhiều nền vănhoá qua các thờiđại, nhấtlà giữa các nhóm
didân, nhưng mối chiarẽ nầy đặcbiệt rất sâuđậm trong cộngđồng người Việt
ở Mỹ. Haimươi lăm năm sau ngày Sàigòn xụpđổ, gần hai triệu người Việt
sống tại Mỹ đã cốgắng dunghoà lốisống của mình, nhưng trong quátrình nầy
đả nẩysinhra cảnh bấthoà giữa ngườithân trong giađình và hàngxóm
vớinhau.
Trạm dừngchân. Đốivới các thếhệ lớntuổi, đờisống ở Mỹ chẳngqua là một
cuộcsống lưuvong, một trạm dừngchân đợi đếnngày Cộngsản bằngcách nàođó
sẽ xụpđỗ và họ sẽ về lại quêhương trong nỗi vinhquang. Ông Mai Công,
Giámđốc Trungtâm Cộngđồng Việtnam, một cơquan dịchvụ xãhội, nói:
- Chúngtôi chằng mấy khác người Cuba. Ainấy đều cổgắng không bàytỏ
cảmxúc của mình và gắng sống, nhưng chúngtôi nhớrõ tạisao mình sống ở
đây.
Dù cóphải là trạm dừngchân haykhông, Sàigòn Nhỏ có đủ hìnhảnh và hơihướm
của quêcũ. Dọctheo Đạilộ Bolsa, nằm bên phía đông xalộ 405, các bảnghiệu
chữ Việt nhiềuhơn là chữ Anh chiếmcứ nhiều đoạn đường của khu nầy. Có
nhiều kiếntrúc xây theokiểu chùachiềng và nhiều toànhà sơn đủ màu tím,
xanh, và xanhlácây cứnhư ở Sàigòn. Ở đây có nghĩađịa Việtnam, toàsoạn
báo Việtngữ, quầy bán raucải, tiệm uốntóc, và hiệu thuốcbắc - tấtcả để
phụcvụ kháchhàng Việtnam, lúcnào cũng rarả mở các đài tiếng Việt
trongvùng.
Vịtrí khu Sàigòn Nhỏ mọc lên mộtcách ngẫunhiên vào năm 1975 khi người
Việt tỵnạn được khôngvận đến căncứ Hảiquân Pendleton, nằm cách
Westminster chừng vài dặm dường ở phía nam. Cùnglúc bấygiờ, nhiều tổchức
nhàthờ trong vùng Quận Cam nổitiếng chống Cộng đứngra bảotrợ các giađình
dân tỵnạn. Đếnkhi giađình ông Chuyên dọn tới đây, giảiđất cằncổi của
Quận Cam đã thayhìnhđổidạng. Ở nơi nầy một mónđồ nhỏ nào cũng tốt cả.
Anh Chuyên, nay là trợlý cho một vị Thượngnghịsĩ Tiểubang California,
kểlại:
— Gạo và nước mắm ở đây rẽ quá. Ở Texas, hồiđó tôi phải láixe cả tiếng
đồnghồ mới mua được.
Ngàynay, Quận Cam và vùng nam Los Angeles là nơi tậptrung tiêubiểu lớn
nhất của cộngđồng người Việt.
Những xúccảm sâuxa. Đây cũng là nơi chốngđối Cộngsản mạnh nhất. Vào
nămngoái khi một chủtiệm video ở khu Sàigòn Nhỏ treo cờ Cộngsản trong
tiệm ôngta, những người chống Cộng đã biểutình chốngđối dữdội bênngoài
cửahiệu. Đầu năm nay ở Oakland, Cali, mấy mươi người nữa đã diễuhành
bênngoài một galerie khi nơi đây cho trưngbày hìnhảnh của Hồ Chí Minh,
cố lãnhtụ của Cộngsản Bắcviệt, do một nghệnhân người Mỹ vẽ.
Tony Lâm, 63 tuổi, uỷviên 2 nhiệmkỳ của hộiđồng thànhphố Westminster và
là người Mỹ gốc Việt đầutiên được bầu lên ở Hoakỳ. Ông Tony Lâm cũng còn
làmchủ một hiệuăn ở khu Sàigòn Nhỏ. Nhưng chỉ vì ôngta không ủnghộ
lậptrường cứngrắn về chuyện treocờ, nhiều thànhviên trong cộngđồng đã
biểutình trước quán của ông 73 ngày. Ông Lâm chobiết là đã chitiêu
143.000 đôla để lo luậtsư, thunhập của nhàhàng của ông đã giảm mất 40
phầntrăm, và rồi cuốicùng ông đã phải dọn nhàhàng sang một địadiểm khác.
Ông đã khóc khi nói:
— Tôi đã mất nước, bỏ lại mồmã của tổtiên đế tới đây. Nhưng họ đã đẩy
tôi đến nước nầy.
Một nhânvật lãnhđạo khác của cộngđồng, ông Phạm Cơ, cũng đã bị chốngđối
vì ôngta ủnghộ mối banggiao và thươngmại đầutư với Việtnam và đã tổchức
tiếpđãi nhiều pháiđoàn đến từ Việtnam. Ông Cơ nói:
— Tôi chống Việtnam nhưng trên lậptrường xâydựng. Chúngtôi hyvọng là sẽ
gópphần vào tiếntrình dânchủhoá ở đó.
Nhưng thànhphần bảothủ ở đây thườngxuyên vậnđộng chốngđối chuyện hoàgiải
với Việtnam. Những người này kiêntrì đưara điềukiện phải có nhiều tựdo
chínhtrị hơn ở Việtnam trướckhi thiếtlập mối quanhệ Mỹ-Việt nào.
Lậptrường chống Cộng cứngrắn trong cộngđồng người Việt còn mang đến
nhiêu hămdoạ giếtchóc. Nguyễn Phú, 22 tuồi, một sinhviên trường Đạihọc
Tiểubang California và từng là chủtịch Hôi Sinhviên Việtnam, nói:
- Những biếncố nầy đã làm cho cộngđồng chúngtôi đi bước thụtlùi trong
bướcđường vươnlên thành một cộngđồng vănminh.
Những mối căngthẳng này trướcđây còn tệhại hơn nữa. Jeff Brody, một
giảngviên phụgiảng của ĐH California Fullerton phụtrách giảngdạy các môn
quanhệ đến kinhnghiệm Mỹ-Việt, trong một báocáo chưa đước xuấtbản đã
ghinhận là trong khoảng thờigian từ năm 1981 đến 1990, năm nhàbáo
Việtnam đã bị giết ở Hoakỳ. Các nhóm khángchiến chống Cộng đều đứngra
nhìnnhận chủmưu trong các vụ ámsát nầy, và đã có hơn 17 hànhvi bạođộng
nhắmvào những người Việt ở Mỹ được những phầntử cứngrắn coilà có
lậptrường mềmyếu đốivới Việtnam. Trong bản báocáo ông viết:
"Cơquan tìnhbáo Liênbang FBI đã điềutra mộtvụ, nhưng đã không đạt được
tiếnbộ nào - vụ ánmạng nầy cũngnhư những vua1n khác.
Vũ, contrai của ông Chuyên, vừa là sinhviên vừa là nhàbáo, nói:
- Những côngkích, chụpmũ, chỉđiểm - toàn là những chuyện vôlối. Thếhệ
lớntuổi coi Việtnam là xứ cộngsản. Còn mình thì xem ai cũng là người
Việtnam.
Gánh hànhtrang nặngnề. Nhưng Vũ chỉ là một hàinhi khi anh rời Việtnam.
Nhiều người đến Mỹ thuộc thếhệ trước đã từng là những ngườilính của phe
bạitrận hoặc đã từng bị giamcầm sau chiếnthắng của Cộngsản Bắcviệt, hoặc
những ngưới thuộc cả hai thànhphần. Và những cựu chiếnbinh nầy, cũng
giốngnhư những cựu chiếnbinh Mỹ, đã trãiqua nhưng rayrức và khủnghoảng
tâmthần nặngnề. Họ không nhìn thấy độngcơ thăngtiến trong xãhội mới nầy:
Không giống như những nhóm dândicư khác từ vùng Đôngá đến, cộngđồng
người Việt đạiđasố thuốc giaicấp laođộng, đã phấnđâu vùngvẫy vươnlên
trong những khu thịtứ nghèonàn. Bà Xuyến Matsuda, một nhânviên xãhội
phụtrách những vấnđề cộngđồng Việtnam, nói:
- Tôi làmviệc với những người đến từ Việtnam trướcđây thường mang
tâmtrạng của kẻ không quyềnlực đã đánhmất tấtcả.
Hồsơ bà phụtrách có trên 40% số người chỉ biết nói tiếng Việt, hầuhết là
những giađình nghèo có trẻem có có đầyđủ chamẹ hoặc chỉ sống mẹ. Bà
Xuyến giúp những người nầy gảiquyết những vấnđề như âulo, xàoxáo
giađình, và khủnghoảng tâmthần. Đồngthời, giới ysĩ trong cộngđồng phải
ứngphó với số người bệnh thuộc lớp dicư lớntuổi của thếhệtrước. Vùng nầy
phụnữ có mứcđộ bị ungthư tửcung và vu cao nhất Hoakỳ, nhưng đốivới nhiều
người Việtnam đây là cănbệnh cấmkỵ chonên thường khôngđượcai chămlo tới.
Nhưng dưới nhiều khíacạnh khácnhau, Sàigòn Nhỏ
có những cái hay mà dânnhậpcư trongvùng nhìnnhận rằng tính cứngđầu
khônghẳn là cănbệnh mớimẻ gì đốivới họ ở Tân Thếgiới nầy. Thựcvậy,
huyềnthoại về conrồngcháutiên của dântộc Việtnam đã kểchuyện Lạc Long
Quân và bà Ấu Cơ vì ănở vớinhau không hợp nên đã chia nhau 50 người chon
theo mẹ lên núi và 50 người con theo cha xuống biển. Ông Như-Ngọc, một
sinhviên caohọc 22 tuổi đã từ Sàigòn đến Mỹ tám năm trước đây, nói:
— Cộngđồng mình vẫn còn chiarẽ. Điều nầy của có mặt tốt của nó vì dânchủ
chính là có nhiều ýkiến khácnhau. Nhưng dân mình lại quá cựcđoan.
Sự cáchbiệt vănhoá là mộtphần trong đờisống hằngngày đốivới Alina Lý, 15
tuổi, họcsinh trường Trunghọc Sunny Hills ở thànhphố Fullerton. Em nói:
- Sáng nay trong xe, mẹ em nói tiếng Việt với em, và thường thì em
trảlời bằng tiếng Anh. Em đâuphải chọcquê mẹ, nhưng nếu nghe me nhắcnhở
thì em lại chuyểnsang tiếng Việt.
Lâm Mỹ-Lan, côbạn 17 tuổi của Alina, nói thêm vào:
- Em có nói với bốmẹ em là maimốt em không lấy chồng Việt?cóthể là chồng
người Áchâu, bốmẹ em đâucó ép em được..
Nói đúng ra, chính là thếhệ trẻtrung nhất của cộngđồng người Việt nầy
đây sẽ cóthể trởthành một sứcmạnh hàngắn của cộngđồng.
Joe Trần, nguyên đạitá trong quânlực Việtnam Cộnghoà là người có trong
ảnh treo trong các bảotảngviện tộíac chiếntranh ở Việtnam, có đứa
contrai học lấy xong bằng tiếnsĩ hoáhọc và một cô congái đi là
tìnhnguyện cho Lựclược Hoàbình tại Phichâu. Ông nói:
- Một ngày nào đó, tôi mongmỏi con mình và đám trẻ [Cộngsản] sẽ cùngnhau
xâydựnglại đấtnước.
Trong trườnghợp đó, Việtnam lại cầnphải sángtạo thêm một huyềnthoại mới
cho dântộc.
x X x
6
Rấttiếc Là Đã Báotin Sai
Bài bìnhluận phim "Regret to Inform" (Rấttiếc Xinđược Báotin) của
Barbara Sonneborn
Ngườidịch: dchph
LỜI GHICHÚ CỦA CHỦBÚT: Bàihọc những nhàlàmphim phim tàiliệu Mỹ
cònphải hochỏi về Việtnam đólà Việtnam khôngphải là đứatrẻ mườibốn tuổi.
Cuốn phim "Regret to Inform" (Rấttiếc Xinđược Báotin) của Barbara Sonneborn
cũng không ngoạilệ. Chủbút Andrew Lâm của PNS (Dịchvụ Tintức Tháibìnhdương)
đã viết như vậy. Anh là người đã nhậnthấy cuốnphim mang một nộidung chẳng
giống tígì với trínhớ về chiếntranh ở Việtnam của anh. Andrew Lâm là nhà
bìnhluận cho Đài Phátthanh Côngcộng Quốcgia, anh còn viết truyệnngắn và các
bài tườngthuật cho New California Media (Hệthống Truyềnthông Cali Mới),
trangnhà www.ncmonline.com của hệthống truyềnthông sắctộc của PNS.
Là một ngườixem lâunăm nhưng đã mệtmỏi với những hìnhảnh bộpchộp về cuộc
Chiếntranh Việtnam, tôi đã tạo cho mình một tháiđộ — cảmxúc trước một
tácphẩm khônghẳn là giốngnhư được nó khaisáng. Áichà, tôi nhậnthấy mình mang
cái tháiđộ đóra ápdụng khi tôi xem "Regret to Inform," (Rấttiếc Xinđược
Báotin) một cuốn phim tàiliệu về những quảphụ của cuộc chiếntranh Việtnam
của Barbara Sonneborn.
Trongkhi tôi cảmđộng đến chảy nướcmắt nghe những chứngnhân và hìnhảnh
của cuốnphim, tôi nhậnthấy trong cuốnphim tàiliệu lừngkhừng nầy chứa rất ít
điều so với trínhớ về Việtnam của tôi, trínhớ về một đấtnướcbị chiarẽ
trầmtrọng bởi một cuộc nộichiến, là nơi mà hai miền Nam Bắc đã chémgiết nhau
trướckhi người Mỹ đến rất lâu. Trong kýức của tôi, ông cậu cả của tôi theo
bộđội của Hồ Chí Minh tậpkết ra Bắc trongkhi hai người em của ông đilính
trong Quânđội Việtnam Cộnghoà, saunầy họ trởthành phicông oanhtạc cơ, đã
dộibom B52 lên đầu người anh và quânngũ của anh.
Điềuđó cónghiãlà kýức về chuyện người Việt giết người Việt trong một
tấntuồng vônghĩa và đẫmmáu mà trongđó người Mỹ chỉ là những diễnviên phụ.
Người Mỹ đã giao súngđạn cho Quânđội Việtnam Cộnghoà, đốcthúc họ, và
cuốicùng đểmặc họ kiệttận giữa chiếntrường sôisục.
Sựkiện mà Hoakỳgiữ một vaitrò chủchốt trong cuốnphim của Sonneborn chẳngcó
gì lạ. Nóichocùng, Việtnam là một cuộc chiếntranh phứctạp, có ba phe, một
câuchuyện dàidòng thường được rútgọn thành hai phe — Mỹ đươngđầu với tấtcả
người dân Việt.
Từ cáchnhìn đó, chúngta nhìn thấy người Mỹ là những kẻ bạotàn và những người
Việtnam đội nónlá vôtội, chỉ biết chờđợi để bị sáthại. Chúngta được kểlại
điềunầy không phải bằng từngữ mà là bằng những đoạn phim chiếu phicơ Mỹ dội
bom và bomlửa lêntrên xứ nhiệtđới nầy. Chúngta được chiếu chothấy cảnh dân
Việtnam bị tróichặt và lùađi như đàn bò do lính Mỹ dẫndắt, hoặcbị những
bángsúng đánhvào đít. Chúngta chưa hề nhìnthấy một lầnnào cảnh một người
Việtnam cầm súng. Chúngta chưa hề nhìnthấy một lầnnào cảnh một người Việtnam
bận áotrận, bấtkể đólà Việtcộng hay lính của Quânđội Việtnam Cộnghoà. Chỉcó
người Mỹ mới có vinhhạnh đó, với tưcách là lính Mỹ, là những kẻ uốnnắn
lịchsử.
Những hìnhảnh trong cuốnphim gợiý cho ta thấy người Việtnam là những nạnnhân
thụđộng của địnhmệnh của họ — điềunầy dĩnhiên là không giảithích được sự
bạitrận của Mỹ.
Điều tôi muốn nói với Sonneborn và tất cả những nhàlàmphim người Mỹ là người
đã từng làm những cuốnphim liênhệ đến Việtnam là: Việtnam khôngphải đứatrẻ
mườibốn tuổi. Câuchuyện Việtnam không phải mới bắtđầu kể từkhi chiếc
trựcthăng đầutiên của Mỹ đápxuống những đồngruộng, và đã chấmdứt khi chiếc
máybay trựcthăng cuốicùng rờikhỏi khỏi đỉnh sânthượng của Toà Đạisứ Mỹ ở
Sàigòn. Ngoài cuộcchiếntranh Việtnam ra, chỉ nội trong thếkỷ 20 người Việt
đã chiếnđấu chống Pháp, chốngNhật và chống Tàu, và rồi đã tiếptục xâmlấn
Cămbốt khoảng mười năm, và Việtnam chưa một lần bại trận — ở đây khôngkể đến
sự thấttrận của Miền Nam Việtnam.
Chuyện của nước tôi là một bikịch đã khởisự khi những chiếnhạm Pháp đầutiên
giongbuồm tiếnvào Sông Hương gần hơn 200 năm trước và họ đã chiacắt và
thốngtrị đấtnước nầy bằng cách lợidụng những dịbiệt giữa hai miền Nam Bắc
đểrồi gâyra những hậuquả ghêgớm vềsau. Và bikịch nầy đâu đã được kếtthúc khi
Hànội tiếptục thốngtrị Sàigòn và Miền Nam với ýthứchệ cộngsản đã bị bếtắc mà
trong 25 năm qua đã cảntrở và gâyhại hơn là đã giúpích đượcgì.
"Disản do cuộcchiến đểlại là gì?" Sonneborn đã đặt câuhỏi trong phim của
bà," và chuyệngì đã xảyra saukhi quânđội Mỹ rútvề nước?"
Chuyệngì đã xảyra khi quân Mỹ rút về nước là Hànội — nạnnhân biếnthành kẻ
thắngcuộc của nước Mỹ — tứctốc cho thihành một chínhsách trảthù trong Miền
Nam bạitrận, đemnhốt gần một triệu đànông Miền Nam vào trong các trại họctập
cảitạo và épbuộc hàng trămngàn giađình thuộc giaicấp trunglưu ở Miền Nam
sốngdởchếtdở tại những Vùng kinhtếmới trongkhiđó tàisản của họ bị tịchbiên.
Có hơn hai triệu người Việtnam liềuchết ngoài biểncả làm thuyềnnhân để
trốnchạy.
Tôi tựhỏi đâulà những tiếngnói của những quảphụ mà chồng của họ bị chếtđói
trong những trại họctập cảitạo? Đâulà những tiếngnói của những người bị buộc
phải trốnkhỏi Việtnam bằng ghe để chuivào những trại tỵnạn trong khi chờ các
nước phương Tây nhậnvào?
Tôi tự hỏi tạisao những nhàlàmphim lại cho là chuyện đáp phicơ bayđi
hàngngàn dặm đường vượt đạidương đến Hànội để phỏngvấn những quanchức
cộngsản và quayphim những cảnh núi vôi hùngvĩ hoặc những dòngsông óngánh lại
dễ làm hơnlà việc chỉ cần láixe vài trăm dặm đến San Jose hoặclà Los Angeles
hoặclà Dallas để phỏngvấn khoảng triệu người Mỹ gốc Việt ? Cóphảichăng
bờivìnhững câuchuyệnkể hùnghồn của những người nầy cóthể sẽ đánhmất mặccảm
tựngã tộilỗi của người Mỹ ?
Nếu quảthực nhưvậy, câu trảlời dànhcho câuhỏi khác nữa của bà Sonneborn
liênhệ đến disản của cuộc chiếntranh là nhưvầy: Chiếntranh và hậuquả của nó
baogiờ cũng tệhại. nhưng nó càng tệhạihơn khi lịchsử của nó bị rútgọn và
nhiều tiếngnói của những ngườitrongcuộc đã bị bưngbít. Kếtquả của sựthôngtin
sailạc vẫn luônluôn là sựdốtnát.
x X x
7
Dulịch Chếkiểu
Nguyêntác tiếngAnh: Andrew LamNgườidịch: dchph
Một thậpniên sau những cảicách kinhtế thịtrường, conđường "Tâybalô" Phạm
Ngũ Lão ở Sàigòn đã nângcấp và nốimạng.
Đường Phạm Ngũ Lão, Sàigòn, nổitiếng nhất vùng Đôngnamá được mệnhdanh là
"conhẻm Tây Balô" dành cho kháchdulịch íttiền, dài chỉ khoảngchừng 7
đoạnđường. Nhưng nhìn qua các kháchsạn nhỏ, quán càphê Internet, hàngăn,
dukhách cóthể nhậnthấy được một thếgiới vitiểu của nềnmóng kinhtế
thịtrường đang làm thayhìnhđổidạng Việtnam.
Hơn mươinăm trướcđây, Phạm Ngũ Lão là khu dâncư, với sự imlặng tịchmịch
dườngnhư chỉ bị xáođộng bởi những chuyến xekhách đỗ dân từ Miền Tây lên
mỗi sángsớm để mang hoaquả ra chợ bán. Hai kháchsạn lụpxụp duynhất nằm
trên đoạnđường nầy là Hoàngtú và Viễnđông cho dânquê lên thuêphòng để họ
có chỗ ngãlưng quađêm với giá bèo chưa tới 1 đôla. Khách nướcngoài tới
mướn phòng là bị đuổiđi.
Ngàynay cũng là hai kháchsạn nầy, giờ đã được chỉnhtrang và nângcấp, và
hơn 100 kháchsạn mini và nhàngủ khác trong khuvực nầy cạnhtranh vớinhau
dữdội, đuanhau hạgiá và tăngcường thêm dịchvụ để thuhút dukhách. Trongkhi
đó Việtnam với khíthế khởisắc trổimình dậy trởthành một địađiểm dulịch
chính của vùng Đôngnamá.
Ông Phan Kim Hải, giámđốc kháchsạn quốcdoanh Viễnđông 109 phòng, chobiết:
— Sư cạnhtranh rất là gaygắt kểtừkhi các nhàngủ bắtđầu khaitrương.
Chúngtôi làmăn cầnphải thulời, dođó chúngtôi phải nângcấp và cungứng thêm
nhiều cơsở và dịchvụ tốthơn. Kháchsạn chúngtôi được chỉnhtrang lại
toàndiện. Giờđây giácả của kháchsạn chúng tôi kháđắt đốivới nhiều dukhách
Tâybalô, nhưng mức khách chúngtôi là trên 50 phầntrăm và chúngtôi đã
lấylại được phầntiền đầutư.
Mặcdù Kháchsạn Viễnđông đã tănggiá phòng 60 Mỹkim (nhưng dukhách cóthể
trảgiá xuống còn 30 Mỹkim), đường Phạm Ngũ Lão vẫn còn giữ được mứcgiá của
thời giữa thậpniên 1970, là thời mà Tâybalô cóthể ngaodu khắp Tháilan,
Namdương và Miếnđiện hằng mấy tháng nếu ănxài tiệntặn. Một bữaăn ngon ở
đây chỉ tốn độ 1 đôla, phòngngủ sạchsẽ có máylạnh chỉ từ 6 đến 8 đôla một
đêm, thuê xegắnmáy độ 5 đôla một ngày.
Nămngoái khi nhànước Việtnam chophép xửdụng Internet, cô Nguyễn Hân chạy
đivay 20 ngàn Mỹkim, sắm 12 máyvitính và mở một quán càphê Internet, là
một trong 6 quán đồngloại nằm trong khu nầy. Cô tính 1,3 đô một giờ giá
lênmạng và cô chobiết cô phải giữ mức cạnhtranh bằng cách liêntục nângcấp
máymóc. Tuythế, cô đang longại là giá thuêmướn cửahàng ở đây sẽ tăngcao
khi một côngtrình thươngmại sangtrạng lớn của những nhà đầutư Hồngkông nằm
bên mặt bắc của đường Phạm Ngũ Lão hoàntất. Nhiều cửahàng và quán càphê
dành cho Tâbalô trong khu nầy đã dọn sang những khu đường khác.
Têntuổi của người đầutiên gầydựng khu Phạm Ngũ Lão nầy đáng được nhắcnhở
đến là cô Trần Ngọc An, nay đã 53 tuổi, từng họctập cảitạo 18 tháng vì đã
từng làm cho Toà Đạisứ Hoakỳ trước 1975. Sau khi họctập cảitạo cô đã về
bán raucải và nướcđálạnh với chiếc tủlạnh Sears cũkỷ. Năm 1989 khi Việtnam
thựcthi kinhtế thịtrường, cô tintưởng là Việtnam sẽ trởthành một địađiểm
dulịch nổitiếng và khu của cô, chỉ nằm cách khu trungtâm thànhphố không
baoxa, sẽ là nơi trúngụ lýtưởng của dukhách íttiền. Cô đã thuyếtphục
Kháchsạn Hoàngtú để cô đặt một bànviết trong khu tiếptân làm nơi hướngdẫn
dulịch.
Mộtđôi vợchồng người Hoàlan là hai người khách đầutiên của cô. Sauđó
lairai khách Tâybalô từ Đức, Israel và Pháp — đôikhi có cả cựu quânnhân
Mỹ. Cô nói được tiếng Anh và phụcvụ chuđáo, rồi chẳng mấychốc ngườinầy
truyềnmiệng người kia. Côngty Dulịch của cô An chẳng baolâu trởthành
côngty dulịch tưnhân đầutiên được nhànước cấp giấyphép hànhnghề.
Đốivới những dukhách đầutiên vào năm 1989, Việtnam đâuđã là xứ thuộcđịa
nào của Pháp! Họ cầnphải xin giấyđiđường mới đượcphép điđâyđó, côngan nửa
đêm cóthể đến gõcửa để biếtchắc những dukhách nầy còn ở kháchsạn, và chẳng
có người Việtnam nào dám bénmảng đến tròchuyện với bấtcứ người ngoạiquốc
nào ngoàiđường.
Đếnnay Việtnam đã cởimở dần, và ngàynay nhànước Cộngsản rất chútrọng ngành
dulịch — tạo côngănviệclàm cho 150.000 nhânviên, tàitrợ cho các ngànhhọc
về dulịch tại 11 đạihọc và là ngành thuhút nhiều ngoạitệ — một dấumốc của
sự pháttriển kinhtế.
Ngành dulịch trong ba năm trởlại đã khởisắc với việc khaitrương các khu
nghỉmát tại Đànẵng và Nhatrang và cùngvới hàngchục kháchsan nămsao tại đây
và ở Hànội.
Mặcdù nhànước Việtnam đưara những consố thổiphồng vì họ tính luôncả những
thươngnhân Trungquốc vượt biêngiới sang đây bằng đườngbộ sángđichiềuvề,
tổngsố dukhách vào năm 1990 là 250,000 người và lênđến 1,5 triệu người vào
năm 1998. Chỉtiêu khách dulịch được đưara là 2 triệu dukhách vào năm tới.
x X x
8
Chiếcnhẫn Bíẩn
Bíẩn của chiếcnhẫn tốtnghiệp trunghọc 1972 tìmthấy tại Việtnam
Bài của William R. Levesque, Bỉnhbút của Báo Times
dchph chuyểnngữ từ bảndịch của Google
Khi hai kẻthù cũ Dan Cherry và Nguyễn Hồng Mỹ đoàntụ,
Hồng Mỹ mang một chiếcnhẫn tốtnghiệp của một trường trunghọc ở Mỹ.
Bâygiờ Cherry đang cốgắng tìm chủsởhữu nguyênthuỷ của chiếcnhẫn.
(Hình của John Fleck)
Dan Cherry trên một chuyếnbay rakhỏi Thànhphố Hồ Chí Minh với một ngườibạn
Việt của ông , ông mới nhậnthấy chiếcnhẫn trên taytrái ngườibạn. Nó được đúc
bằngvàng cài thêm một viênđá màuxanh.
Nó trônggiống như một chiếcnhẫn điểnhình thườngthấy của những lớphọc
tốtnghiệp ở Mỹ.
Cherry tựhỏi, nó đã đến từ nơinào, nhưng ông không muốn hỏi. Ông và Nguyễn
Hồng Mỹ vừa trởthành bạn - và đólà một tìnhbạn dễvỡ, ítnhất là nhưvậy.
Cherry là một thiếutướng Khôngquân Hoakỳ vềhưu đãtừng phụcvụ tại căncứ
khôngquân MacDill ở Tampa. Trong cuộc khôngchiến kéodài bốn phút tại BắcViệt
Nam vào năm 1972, ông đã bắnrơi máybay phảnlực chiếnđấu của Hồng Mỹ với một
tênlửa "Diệtchimsẻ".
Trong năm 2008, ông đã tìmkiếm Hồng Mỹ với sựgiúpđỡ của một chươngtrình
truyềnhình Việtnam. Hai kẻthù cũ đã gặpnhau và trởthành bạn nhanhchóng.
Ngaysauđó, họ cùng đi trên một chuyếnbay thươngmại từ Thànhphố Hồ Chí Minh
đến nhà Hồng Mỹ tại Hà Nội.
Nhưng bâygiờ chiếcnhẫn trêntay của Hồng Mỹ đã đặtra những câuhỏi làmcho
Cherry khóchịu.
Đó cóphảilà huyhiệu của chiếntranh?
Một huyhiệu lấy từ một ngườiMỹ đã chết?
• • •
Sau một thờigian, Cherry khôngthể chịuđựng đượcc nữa. Để cóđược một cáinhìn
gần hơn chiếcnhẫn, ông đã yêucầu Hồng Mỹ cho ông nhìnkỹ nó. Hồng Mỹ buộcphải
giơ bàntay của mình lên.
Cherry, 71 tuổi, cóthể nhậnra số "1972" và tên của một trường trunghọc khắc
trên chiếcnhẫn bằngvàng này. Ông ngóthấy nó mangtên "Macklin."
Hai người không nói cùng một ngônngữ. Vìvậy, khôngcógì ngạcnhiên khi Cherry
khôngthể làmthếnào để hỏi Hồng Mỹ, 65 tuổi, là dođâu ông cóđược chiếcnhẫn
đó. Cherry cảmthấy ông chưa đủthân với Hồng Mỹ để hỏi điềunầy.
"Tôi sợ là anhta nhạycảm đốivới chuyệnđó," Cherry nói.
Ông nhờ một ngườibạn đicùng với ông kínđáo nhìnkỹ chiếcnhẫn để xem anhbạn có
nhậnthấy điềugì đó mà Cherry đã bỏsót. Tâmtrí của Cherry đã hìnhthành một
ýtưởng .
• • •
Khi Cherry từ Việtnam vềlại Mỹ, ông còn nhiều chuyệnlhác để lo nhưng ông
không quênđược chiếcnhẫn.
Cherry vẫncòn chưabiết gì về lịchsử của chiếcnhẫn khi Hồng Mỹ viếngthăm
Hoakỳ theo lờimời của Cherry vào mùaxuân năm 2009.
Khi gặp Hồng Mỹ tại Sun' n Fun Fly-In ở Lakeland Cherry hơi lo khi đềcập đến
đềtài của chiếcnhẫn. Ông đã nhờ một thôngdịchviên hỏi Hồng Mỹ: "Làm
sao bạn cóđược chiếcnhẫn đó?
Chuyệnnầy dườngnhư khôngthành vấnđề gì với Hồng Mỹ. Hồng Mỹ chobiết là ông
đã mua chiếcnhẫn nầy tại một tiệmvàng ở Việtnam. Cherry saunày đã biếtđược
bạnmình đã mua chiếcnhẫn nầy đâu vàokhoảng những năm đầu thậpniên '80.
Hồng Mỹ chỉ đơngiản chobiết rấtthích đeo đồvàng. Chiếcnhẫn đã bắtmắt Hồng Mỹ
và ông khôngbiết ngườichủ sởhữu banđầu của nó.
Đầu nămnay, Cherry đã quyếtđịnh muốn biết nhiềuhơn về lịchsử của chiếcnhẫn.
Vìvậy, khi ngồi trước máytính ở nhàmình tại Bowling Green, Tiểubang
Kentucky, và vô Google để tìmkiếm "Macklin" trênmạng.
Chẳngbaolâu ông thấyrằng ông nhớsai tên của trường. Đó là Trường Trunghọc
Cônggiáo Mackin ở Washington, DC. Mackin là một trườngnam nộithành đóngcửa
vào năm 1989 saukhi được sápnhập vào một trườnghọc lớnhơn.
Sauđó ôngta bắtđầu côngviệc tìmkiếm qua điệnthoại.
Những gì ông pháthiệnđược rất khíchlệ. Trường Mackin không lớn. Các lớphọc
của năm 1972 chỉ có 93 họcsinh. Hơn 30 năm đã trôiqua, nhưng Cherry nghĩ
những consố tìmđược cólợi cho mình. Ông chắcchắn là mình cóthể tìmthấy
sởhữuchủ của chiếcnhẫn.
Ông đã liệnlạcđược với các giáochức cũ của trường Mackin nay đã được sáp
nhậpvào Trường Archbishop Carroll, cũng ở Washington.
Cherry gọicho vị hiệutrưởng của trường. Sauđó, ông đã nóichuyện với chủtịch
của hội cựuhọcsinh của Trường Carroll. Cherry thulượmđược một bảnsao của
cuốn Niêngiám 1972 của trường Mackin. Ông lậtqua các trangsách và nhìnchăm
những khuônmặt trẻ thờiđó và ông đã cốgắng tưởngtượng ra một người họcsinh
nàođó cóthể đãlà sởhữuchủ của chiếcnhẫn.
• • •
Cherry dòla và nóichuyện với một sốít họcsinh tốtnghiệp Mackin. Nhưng
khôngmay, ông chẳngthể xácđịnhđược sởhữuchủ của chiếcnhẫn.
Mộtsố họcsinh viên của trường thuộcdiện trẻem nghèo khôngthể có khảnăng mua
chiếcnhẫn tốtnghiệp của lớp mình. Mặcdù vậy, họcsinh tốtnghiệp Trường Mackin
vẫn cảmthấy một niềm tựhào mãnhliệt về ngôitrường của họ.
Họcsinh của trường baogiờ cũng nhấnmạnh về câu đứchuy của Trường Mackin là
"Trungthực. Vẹntoàn. Danhdự. "
"Nếu bạn làm điềugìđó sai, bạn sẽ nghe ngườita nhắcnhở, 'Một ngườiđànông học
ở Trường Mackin sẽ không làm điềuđó,'" ông Richard Bennett, tốtnghiệp năm
1972, đã nói. "Chúngtôi đều mang ýtưởng đó vào tuổi trưởngthành của mình."
Cherry viếngthăm Washington để gặp mộtsốít người tốtnghiệp từ Trường Mackin.
Một người tênlà Eugene Johnson, người trởnên bị lôicuốn bởi sựbíẩn của
chiếcnhẫn nhưlà Cherry.
"Làmsao chiếcnhẫn này đếnđược Việtnam?" Johnson thắcmắc.
Niềmtựhào về nhàtrường của mình quá mạnhmẽ, Johnson chobiết, để ông cảmthấy
chắcchắn ngườita khôngthể đánhmất chiếcnhẫn này, lạicàng không bánđược.
Chiếcnhẫn là vật lưuniệm quantrọng đốivới những họcsinh có khảnăng muađược
thớiđó.
Là một cựuhọcsinh của Trường Mackin, Johnson chobiết, sẽ khôngthểnào đánhmất
chiếcnhẫn lưuniệm của trườngmình.
• • •
Cherry lậpra một bảntên của các họcsinh tốtnghiệp Mackin năm 1972 và sosánh
với danhsách của những người đã chết trong Chiếntranh Việtnam. Ông ngạcnhiên
nhậnthấy rằng ông tìm khôngthấy có tên nào trùnghợp cả.
Ngày 3 thángba, Cherry đã viết một láthư cho Hồng Mỹ.
"Tôi muốn hỏi bạn một câuhỏi cánhân mà tôi đã suynghĩ đã một thờigian,"
Cherry màođầu. "Tôi nhớtới chiếcnhẫn vàng của Mỹ mà bạn cólần đeo, nó cóthể
thuộcvề một ngườilínhMỹ đã chết trong chiếntranh.."
Cherry nóivới ngườibạn của mình rằng ông muốn tìm sởhữuchủ của chiếcnhẫn.
"Nếu tôi cóthể tìmđược sởhữuchủ banđầu, hoặc giađình của ngườisởhữu, bạn sẽ
có sẵnsàng cholại chiếcnhẫn vì chúngtôi biết nó có nhiều ýnghĩa đốivới
giađình của ngườilính Mỹ...? Nó sẽ là cửchỉ một tuyệtvời tinhthần hòagiải
của nước bạn và sẽ siếtchặt tìnhhữunghị giữa hai nước chúngta. "
Cherry cho dịchra tiếngViệt, và sauđó ông kýtên vào đó: Anh Đào. Cherry
cónghĩalà "anhđào" trong tiếngViệt.
Sauđó, trong một cúgọi điệnthoại, Hồng Mỹ đã không ngầnngại. Ông sẽsẵn sàng
từbỏ chiếcnhẫn.
• • •
Hồng Mỹ đến viếngthăm Cherry tại Hoakỳ tuầntrước. Cherry đã hyvọng tìmgặp
sởhữuchủ của chiếcnhẫn đó, nhưng ông đã không tìmđược.
Cherry đã gửiđi một danhsách của họcsinh tốtnghiệp Mackin 1972 đến Bộ
Quốcphòng Mỹ hai tháng trướcđây. Ông muốn biết là đã có ngườinào trong
danhsách đó đãtừng phụcvụ trong quânđội. Đólà hyvọng của ôngta, cho đólà
cách tốtnhất trongviệc tìmkiếm ngườichủ của chiếcnhẫn, và cólẽ đólà cách
cuốicùng của ông.
Cherry vẫnchưa nhậnđược hồiđáp.
Sựtáihợp của ông với Hồng Mỹ là một kếtthúc về những liênhệ quákhứ của ông
đốivới chiếntranh Việtmam. Cherry chobiết ông chắcchắn đó cũng sẽ là một
kếtthúc quantrọng đốivới sởhữuchủ của chiếcnhẫn.
"Việc trảlại chiếcnhẫn cóthể chophép aiđó quênđi cuộcchiếntranh, để đổiđời",
ông nói. "Và nếu ngươisởhữu cũ đãchết, nó vẫncòn mang nhiều ýnghĩa cho
giađình ngườiđó. Đólà một biểutượng của cuộcsống của ngườisởhữu của nó."
Và nếu Cherry khôngbaogiờ tìmgặp người mình đang tìm, ông hyvọng sẽ đưa
chiếcnhẫn vào trưngbày tại Trường Trunghọc Arbiship Carroll ở Washington.
Giốngnhư câuchuyện táihợp với Hồng Mỹ, Cherry chorằng nó cóthể cungcấp cho
họcsinh một mốiliênhệ đến quákhứ và chỉcho họ thấyrằng các sựkiện từ xaxưa
đã ảnhhưởng thếnào đến cuộcsống của những côngdân bìnhthường giốngnhư họ.
Và điềuđó sẽ chothấy, ông tinrằng, đôikhi chiếcnhẫn khôngphải chỉlà một
chiếcnhẫn.
Cóphải chiếcnhẫn ở Việtnam thuộcvề một ngườiMỹ đã chết?
Câutrảlời đã cóthể làm chiarẽ hai ngườibạn
— hoặc cóthể sẽ xiếtchặt hai quốcgia.
(Hình của John Fleck)
x X x
9
Tạisao Mỹ Nên Ðầutư Ở Việtnam
Bài của Christian P. Kamm
Ngườidịch:
dchph
Trong thờigian bảy nămqua làmăn tại Việtnam, tôi nhậnthấy côngviệc của
mình là phải giaotiếp với ba thếhệ, hai nềnvănhoá khác nhau, với một
mãnh lịchsử giốngnhau — nỗi chịuđựng cảnh chiếntranh đã làmcho
sựquanhệ với Hoakỳ trởthành một tiếntrình chậmchạp và thiếu niềmtin.
Ngày tôi ra chàođời vào năm 1967 ở Lakewood, Tiểubang Ohio, đãcó 600
ngườiMỹ và ngườiViệt bị giết tại Việtnam. Đốivới thếhệ của tôi,
Việtnam là những đoạnphim truyềnhình trắngđen lốmđốm hột. Đólà những
hìnhảnh trong phim Rambo, Bứctường, Giờ Tậnthế, và là hìnhảnh của
những cựuchiếnbinh bậnđồ rằnri vẫycờ đen mang biểutượng MIA Quânnhân
mấttích trong côngtác. Thờigian đã làm biếncố nầy xaxôi như Thếchiến
Thứ I.
Những người đồnglứa với tôi hiểubiết rấtít về cuộc chiếntranh Việtnam.
Nhiều người khôngbiết cả tên của các nghịsĩ Quốchội của tiểubang họ,
chứđừng nóilà để bỏphiếu cho họ, đốivới họ nếu tintức không phải tin
đăngtrên trang thểthao hay trang đăng bảnggiá cổphiếu, rấtít ai có
chút hứngthú để nghe.
Họ khônghề có một chút ýtưởng gì về thếhệ cũa những người đồng vaivế
với họ ở Việtnam là những người có một sựhiểubiết nhiều hơn về thếgiới
đang sống, và nếu đượcdịp, những ngưới nầy sẽ vuivẻ đi bỏphiếu, mở
côngty và nuôisống giađình họ bằng những lýtưởng tuyệtvời của Mỹ.
Sau chiếntranh, với hơn hai triệu ngườiViệtnam bị giết và 300.000
người mấttích, Việtnam nhìn nướcMỹ như một biểutượng của cuộcđời
nếunhư nước nầy thoátra khỏi những đầmlầy của thếkỷ cuốicùng nầy. Vào
lúcđó, đấtnước của gần 80 triệu dân đã trảiqua năm cuộcchiếntranh,
baonhiêu năm sống dưới sựthốngtrị của thựcdân và bóclột, và sựsụpđỗ
của một triếtlý chínhtrị mà họ đã cậtlực đấutranh.
Lầnđầutiên tôi đến Việtnam vào năm 1992 để bán thiếtbị xâydựng,
đấtnước nầy đã kiệtquệ và đờđẫn, đã cố vùngdậy để vượtqua sựkhắcnghiệt
của một nềnkinhtế èouột, do một chếđộ khôngbiết quảnlý. Thunhập
bìnhquân lúcấy là 200 đôla.
Chínhphủ Việtnam đã quốchữuhoá hầuhết tấtcả các doanhnghiệp trongnước,
nhưng lại khôngcó vốnliếng hay tàitrí để quảntrị những xínghiệp nầy
làmăn nênra. Một dântộc có nạn mùchữ thấpnhất trênthếgiới là 8%,
chẳngcần phải đợi hệthống truyềnthông CNN bảo với họ rằng họ đang sống
trong một nước thuộc thếgiới thứba. Cuộcđời của họ là một thếkỷ
miệtmài đấutranh giành độclập. Theo một nghĩa nàođó, họ không chuẩnbị
cho mình sẵngsàng để chờđón chiếnthắng, đó là thếhệ "cậuấm", là thếhệ
được giáodục trong sựgiàusang nhờ chiếntranh.
Cuốicùng khi nhậnthấyrằng kiểumẫu thuầntuý của Chủnghĩacộngsản
khônghiệuquả, chínhphủ cho thihành chínhsách "đổmới", chủyếu là để
chophép ngườidân tựdo buônbán. Ngườita có cảmtưởng đang chứngkiến một
nướcMỹ đang trong thời thậpniên 1930 đang vùngvẩy để vượtra khỏi
cuộcKhủnghoảngkinhtế. Ngườidân đi muasắm trong khulâncận, giúpđõ
lẫnnhau, và là kháchhàng thườngxuyên của những cửahàng quenthuộc.
Những cửahàng nầy đôikhi nhận thiếuchịu hay tặng thêm quà cho
kháchquen. Mọi giađình sống khắnkhít nhau, và đây là nềntảng của
đấtnước nầy. Mỗi lần tôi tới đây là mỗilần tôi nhậnra sựthayđổi.
Đườngcái của của Thànhphố Hồ Chí Minh trởnên đôngchật xegắnmáy, gâyra
những cảnh nghẹtxe nhất thếgiới bởivì, lýdo chính, khôngcó đènxanh
đènđỏ. Hàngquán nhỏ mọclên khắpnớ, muabán từ xevậntải đến đồthủcông.
Kháchsạn và caoốc vănphòng mọclên, sừngsững chekhuất những kiếntrúc
thời thựcdân xaxưa. Nhàhàng và vũtrường mờimọc khách dulịch, là những
người bắtđầu khámphára sựlôicuốn của thànhthị và cảnh thiênnhiên
xanhngát của miền thôndã Việtnam.
Chínhphủ Việtnam đã nhậnthấy được sựhỗnloạn xảyra tại các nước ĐôngÂu
và Nga khi họ chuyểnđổi nền kinhtế xãhộichủnghĩa sang thịtrường tựdo.
Tại Việtnam, đã nẩysinhra một kếhoạch kinhtế thịtrường độcđáo, nhằm
kiểmsoát sựchuyểnhướng, nhờđó tránhđược sựquáđà.
Mộtphần của kếhoạch nầy là chophép bán mộtphần cổphần nhỏ của các
doanhnghiệp nhànước cho ngườinướcngoài. Các côngty vãivóc, xuấtcảng,
truyềnthông, linhkiện đồđiện, và những doanhnghiệp khác tìm ngườiđầutư
với giá trên mức trungbình.
Những côngty Mỹ nhưlà Pepsi-Cola và Coca-Cola bước vào thịtrường
Việtnam bằngcách liêndoanh với những côngty Việtnam. Mặcdù có
chínhsách đổimới, làmăn tại Việtnam không phải là dễdàng, nhưng cũng
có những lợiđiểm, nhấtlà cho những người biết kiênnhẫn.
Mộtkhi đã nếmmùi và chấtnghiện của xứ nầy, cùng với sựhấpdẫn lạlùng
của nó, tôi đã quaytrởlại Việtnam và bắtđầu khuếchtrương doanhnghiệp
đầutư với cơsở đặttại Tiểubang Cleveland. Tôi tớilui Việtnam một năm
nhưvậy khoảng nămsáu lần và mỗilần tới đây là tôi lại họchỏi thêm
vàiđiều về nềnvănhoá của xứ nầy.
Từ những chuyếnđi trướcđây, tôi nhậnthấy ngườiViệtnam chỉ làmăn với
người họ thích và tincậy. Sựkiện nầy đã đưa một cánhân lên nganghàng
với côngty đaquốc, vì trong chuyện làmăn ởđây tầmcở của một côngty
khôngnhấtthiết là một ưuthế.
Để được ưathích và tincậy, ngườita phải vượtqua được những trởngại về
vănhoá: thiếusót về ngônngữ là một chodù có bêncạnh thôngdịchviên giỏi
đếncởnào, nàolà sựhiểubiết về tínngưỡng, và biết trôngcậyvào dựcảm
trong những vachạm của đờisống hằngngày. Tôi họcđược chẳnghạn như
consố chín là số maymắnnhất và rồng là tượngtrưng cho phúquý.
Nhiều buổihọp làmăn thật chẳngra làmăn tínào, nhưng đólà những
trắcnghiệm, đolường sựquyếttâm, cátính và sựhiểubiết. Người Việtnam
hay đềý đến chuyệnnhỏ. Bạn sẽ thànhcông hay không là từ những
chuyệnnhỏ nầy.
Thídụ, lối dùng ngóntay trỏ ngoắc người thôngthường kiểu Mỹ là dùng để
gọi chó, chớ có làmvậy để gọi người vì ngườiViệt xemđó là cửchỉ
xấcxược và họ sẽ đểbụng.
Có vài lối giaotiếp cầnthiết đơngiản nhưng hiệuquả nhưlà nhậunhẹt.
Thươnggia Việtnam thích uốngbia và mộtsố ngườiMỹ ởđây đã họcđược cách
nângly đúngcách và biết lúcnào phải "dô".
Thươnggia Việtnam có óc hàihước và thích thửchơi ngườiMỹ. Cómộtlần ở
Đànẵng tôi bướcvào một tiệmmay chỉ để nhìnxem chứ khôngcó ýđịnh muabán
gí. Ông chủthợmay tên Thông hỏi tôi là ở My ai đã may cho tôi bộ
complet tôi đang mặc vậy. Tôi trảlời:
— Brooks Brothers.
— Tôi may đồvét đẹp hơn Brothers Brooks, mà còn rẽhơn.
Saunầy, ông Thông bảo với tôi rằng vềsau thươnggia Mỹ có tới Đàngẵng
ông sẽphải tính nhiều tiền hơn, vì đâylà bộ complet lớnnhất mà ông đã
may. Nếu bạn códịp đến Đànẵng, gặp ông Thông nhớ nhắc tên tôi, xong
qua bênkia SôngHàn gặp ông Hoa hỏixem bữađó tiệm ông nấu món gì.
Ông Thông, ông Hoa, và anh bạn Tiến đều giốngnhư mọingười chúngta ở
Mỹ. Ai cũng có giađình và họ đều muốn concái của họ có tươnglai. Ai
cũng thánphục Mỹquốc, và họ hơn chúngta ở chỗ là họ đã dẹpbỏđược nỗi
ámảnh của chiếntranh.
Ngàynay, Việtnam đang phấnđấu để tựlực tựcường. Xứnầy cầncó bạnbè.
Sựnghèokhó, thiếu tintưởng và lưỡnglự bámriết vào đấtnước nầy. Đây là
một nước giàu sứcsống, tàinguyên, tựlập và thôngminh.
Tôi nghĩ là nướcMỹ thiếunợ Việtnam một điềugì. Từ hơn 60 nămnay
chúngta đã bỏlỡ nhiều cơhội để thựchiện được những điều đúngđắn tại
quốcgia nầy. Nhưng mỗilần nhưvậy chúngta đã chọnsai đường và mọisự
cuốicùng dẫntới một cuộcchiếntranh khốcliệt đã ámảnh đấtnước Mỹ
khủngkhiếp như chưabaogiờcó kểtừ cuộc Nộichiến. Một ngườibạn Việtnam
của tôi nóirằng cólẽ Việtnam khôngchừng đã kháhơn nếu họ đánhtrận thua
Mỹ, vì có nhưvậy nướcMỹ mới chịu đến bỏtiềncủa ra xâydựng lại nước nầy
như Mỹ đã làm ở Nhật và Đức sau cuộc Thếchiến thứ II. Sau chiếntranh
Việtnam đếngiờ Mỹ vẫn khôngchịunỗi cái ýnghĩ thựctế đã bị thuatrận.
Rõràng là Việtnam cầntới việntrợ, nhưng nước nầy cũng còn cần
sựhiểubiết về mình. Chúngta phải hiểu là dânViệtnam đã mong chúngta
giúpđỡ họ và thấuhiểu họ khôngnhững trong các lãnhvực quanhệ quốctế mà
còn ngaycả những vấnđề nộibộ.
Việtnam cần vượtqua những trởngại bêntrong, như thamnhũnghốilộ. Nước
nầy mới bắtđầu bắtay giảiquyết những vấnđề môisinh và môitrường
làmviệc. Nước Mỹ không chỉ nên giảng đạođức suôn. Giới doanhnghiệp Mỹ
cóthể gópphần giảiquyết những vấnđề nầy của Việtnam bằngcách đầutư
nhiều vào đấtnước nầy.
Khi chúngtôi mới mởvănphòng ở Thànhphố Hồ Chí Minh, Việtnam cònphải
làm việc sáu ngày mỗi tuần. Chúngtôi cho nhânviên của hãng làmviệc 40
tiếng. Nhiều hãng của Mỹ cũng làm tươngtự. Mới thángrồi chínhphủ
Việtnam đã quyđịnh tấtcả hãngxưởng chỉ được làmviệc 40 giờ một tuần.
Vấnđề thamnhũnghốilộ chỉ cóthể giảiquyết khi đấtnước Việtnam giàucó.
Thử nghĩxem một năm ngườita chỉ kiếm được 300 đôla và cònphải locho
giađình, chuyện ngườita bị hốilộ cámdỗ không đơnthuần là vấnđề đạođức,
mà còn là chuyệnsốngcòn. NgườiViệtnam hiểurằng nạnthamnhũnghốilộ là
mộttrongnhững tháchthức lớn đốivới đấtnước họ, và họ đang tranhđấu với
nó.
Độngcơ chính của tôi là là làmăn kiếmlời ở Việtnam, nhưng tôi chợt
nhậnthấy việc tôi nhận làm là giảnggiải và cốvấn về thịtrường tựdo đã
chiếm nhiều thờigờ của tôi hơn lo chuyệnlàmăn. Tôi có đến nóichuyện
tại Trường Đạihọc Kinhtế Thànhphố Hồ Chí Minh với những lớphọc của
những sinhviên Việtnam đầy nhiệthuyết, chịu ngồi lâu hằng sáu
tiếngđồnghồ để đặt những câuhỏi về nềnkinhtế nước Mỹ.
Các viênchức nhànước gọiriêng tôi lên để hỏichuyện về thịtrường
chứngkhoán. Tôi đã bỏra khôngbiết baonhiều thờigiờ để thảoluận với họ
vềviệc giảiquyết đúngđắn những doanhnghiệp nhànước không làmratiền hay
đónggópgì vào thịtrường.
Chẳngbaolâunữa Việtnam sẽcó thịtrường chứngkhoán. Việc Hiệpthương
Mỹ-Việt sắp thôngqua sẽ chínhthứchoá mốiquanhệ haibên và sẽ tạora một
sứcđẩy tâmlý và kinhtế cho dânViệt. Tại Mỹ tin nầy chỉlà mẫutin nhỏ
đăng trên báo, nhưng ở Việtnam ngày nghe tin đó sẽ là ngày lễhội
tưngbừng.
Bạnbè của tôi chorằng tôi sẽ khấmkháhơn nếu tôi chịu làmăn bìnhthường
như mọingười. Họ không hiểu được sựviệc sinhsống ở Việtnam ngàynay làm
tôi mườngtượng ra cảnhsống ở Mỹ 100 năm trướcđây tại Cleveland của
Rockerfeller, trong một thờiđiểm mà các doanhnghiệp và nhânvật có
têntuổi xuấthiện, và sẽ xâydựng một quốcgia theo đúngnghĩa của nó.
NướcMỹ còn nợ Việtnam một cơhội đónggóp vào quốcgia nầy. Đóđiều mà
ngườiMỹ không haybiết tới đólà quốcgia Việtnam muốn trởthành nướcMỹ.
Chủtịch của Côngty Đầutư Kamm
(Kamm Investment Company)
Vănphòng ở Cleveland, và ở Thànhphố Hồ Chí Minh, Việtnam