Trích trong Bàigiớithiệu Tạpchí Văn, số đặcbiệt "Sáu nhàvăn trẻ", ra ngày 01/03/1972, Sàigòn.
Những Ngườiviết Trẻ
Mai Thảo
Phần nộdung chính của Văn số nầy [Tạpchí Văn, số đặcbiệt "Sáu Nhàvăn Trẻ", ra ngày 01/03/1972, Sàigòn] dànhcho sáu truyệnngắn mới của sáu nhàvăn trẻ: Trần Hoài Thư, Mang Viên Long, Mường Mán, Định Nguyên, Phan Cung Nghiệp, Phạm Quang Phước, sáu đoảnthiên nầy do Mai Thảo, Nguyễn Đình Toàn, Nguyễn Xuân Hoàng, và Huỳnh Phan Anh đọc và viếtbài giớithiệu.
Nhàvăn Mặc Đỗ mởđầu cho sốđặcbiệt bằng một bàinhậnđịnh chung của ông về hiệntượng truyệnngắn, về cái thếgiới truyệnngắn phongphú, nhiềumặt bâygiờ của những nhàvăn trẻ Việtnam.
Sáu nhàvăn trẻ có sángtác được giớithiệu và trìnhbầy ở những trang sauđây thựcra khôngphải là những khuônmặt còn hoàntoàn mớilạ, bỡngỡ với vănchương và bạnđọc. Têntuổi họ đãcó nhiều vangvọng. Với Văn, sángtác của Mang Viên Long, Trần Hoài Thư, Mường, Định Nguyên, Phan Cung Nghiệp, Phạm Quang Phước đăng trong số nầy cũng khôngphải là lần đăng thứnhất. Từ mấynămnay, sau bướctiến lớn của thơ Việtnam nằmtrong khaisinhvà trưởngthanh tốtđẹp của thơtựdo, đãcó một thựctế vănnghệ mới, và khác, rất đáng ghinhận, nằmtrong lãnhvực sinhđộng và đặcthù của truyệnngắn. Đólà cáihiệntượng những nhàvăn trẻ Việtnam với cõi truyệnngắn của họ, cáithếgiới truyệnngắn nhiều phươnghướng và nhiều màusắc mà họ đang cùngnhau tạodựng. Những nhàvăn trẻ đó đã mạnhmẽ đivào vănchương bằng cửangõ truyệnngắn. Lựachọn phươngthức biểuhiện đờisống và tuổitrẻ mình bằng thể truyệnngắn. Làmsốnglại thể truyệnngắn, đemlạicho truyệnngắn một hơithở, một kíchthước và những triểnvọng mới sau một thờigian bị lumờ trước ngọntriều trànngập của thơtựdo và những tácphẩm truyệndài. Với những ngườiviết mới, những nhànvăn trẻ, truyệnngắn đã đíchthực được nângđẩy và némtới thành một dòngsông lớn, trànbờ, trong dòngchảy àoạt của vănchương sángtác hiệnnay. Chúngta khôngchỉ nhìnthấy những nhàvăn trẻ sống và viết. Chúngta còn nhìnthấy họ lênđường. Và mangtheo thể truyệnngắn vào một lênđường mới.
Từ nhậnthức nầy, và từ số báo nầy, Văn sẽ khôngchỉ còn làm cáiviệc chọn đạng đơnthuần những truyệnngắn đặcsắc của những nhàvăn trẻ nhưtrước nữa. Mà, với những bàinhậnđịnh chung về một hiệntượng tổngquát, hoặc những bàigiớithiệu riêng về một sángtác, một ngườiviết, chúngtôi làmthêm cáiviệc nghiêncứu, theodõi chiếusáng vào cáithếgiới truyệnngắn của những nhàvăn trẻ hiệnnay, đặt sựgiớithiệu những sángtác mới của những nhàvăn trẻ trên diễnđàn này thành một vấnđề vănhọc. Những nhàvăn trẻ khác và truyệnngắn của họ sẽđược giớithiệu và trìnhbầy trong những sốđặcbiệt sắptới dànhriêng cho họ. Đâylà sốđầu. Và mởđầu bằng bài nhậnđịnh chung của nhàvăn Mặc Đỗ.
M.T.
x X x
Nguyễn Ðình Toàn
Những truyệnngắn đầutay của một ngườviết, giốngnhư những dấuhiệu thờitiết của mộtngày (một mùa, một đời nhàvăn) của ngườiviết đó.
Nhưng đấylà dấuhiệu của một ngày ở biển, khôngphải ở đấtbằng. Những tiannắng sớmmai không đảmbảo đó sẽlà một ngày đẹptrời và ngượclại.
Cái khôngkhí truyệnngắn của Phan Cung-Nghiệp mangđầy vẻ uám của một tâmhồn dườngnhư lúcnào cũng căngthẳng vì những cơndông tưởngtượng.
x X x
Trên Dặmtrường
Phan Cung Nghiệp
(Tạpchí Văn, số đặcbiệt "Sáu Nhàvăn Trẻ", số 197, 01/03/1972, Sàigòn)
Từ hôm nhậnđược giấybãinhiệm từ Nha gởivề, Thư nônnao chờ ngày trởlại tỉnh. Một ngườithầy mới sắpđược gởiđến cácem; thầy sẽ nghỉ dạy luôn. Bọn họctrò dưới lớp nhônnháo lên tỏvẻ quyếnluyến buồnlòng nhưng không tỏrõ thànhlời. Thànhthử Thư đành imlặng không biết giảithích nhưthếnào.
Nhưng Thư còn nhớrõ câunói cuốicùng của mình với họctrò trướckhi rời ngôitrường đó:
– Tàisức của thầy khôngcó baonhiêu, hoặc quèquặt thươngphế như thầy, thầy tựliệu mình khôngcó đủ khảnăng, khảnăng suygiảm, để dìudắt cácem nữa; và thầy đã làmđơn xin rađi...
Bọn họctrò hỏi "thầy về luôn sao thầy?"... Thư lắcđầu buồnrầu:
– Thầy mới mấytuổi dạy, cònnonn ghề... Thầy bãinhiệm chứ chẳngphải vềhưu...
– Thế thầy sẽ làmgì để sống? Bọn họctrò hỏi.
Thư bốirối chẳngbiết trảlời làmsao. Tay mânmê chiếcnạng gỗ, mắt nhìn chiếcchâncụt giấu trong ốngquần phấtphơ. Thư nói buồnrầu:
– Thầy về sống với chị thầy trên tỉnh, chẳngbiết phải làmgì...
Cảlớp imlặng nhìnnhau quanhphòng, mắt buồn như muốn khóc.
– Thầy ởlại đi thầy.... Tụi em mến thầy.
Thư cườibuồn chốngnạng khấtkhưởng bướcxuống cuốilớp, nhìnhquanh. Hìnhnhư bọn họctrò muốn nói gìnữa nhưng thôi imlặng. Thư cốnén nỗibùingùi dânglên tronglòng, tỏý luyếntiếc cănlớp nầy khôngmuốn dứt. Thư nói:
– Thầy tuy về tỉnh rồi nhưng cũng thỉnhthoảng thầy cũng sẽ trởlại đây thăm cácem... Giờcuối còn em nào có muốn nói gì riêng với thầy nữa không?
Cảlớp imlặng. Thư chậmchạp lấy thuốc ra mồihút, cốtránh nhìn những ánhmắt xaosắc muộnphiền. Thư nhìnra ngoàitrời trông mâyxám muốn làm một cơnmưa như lòng Thư đang buồnmuốnkhóc. Sắp mưa. Sắp khóc.
Thư lại chốngnạng trởlên bàn ngồi. Ngồi imlặng như để lắngnghe những tiếngnói cầnđược nóilên nhưng nghẹnngào ấpúng. Hìnhảnh nầy đậpvào tầmmắtnhìn của Thư mãi khôngthôi chuaxót. Một chiếcchâncụt và những buổidạy chốngnạn đi và về buồnthảm như cõichết. Ðờisống Thư tựa mặtsông buồn, dòngnước phẳnglặng trôiqua. Thư muốn mình khôngcòn sống để khỏi nhìn nỗiđắngcay lờlững quanh mình. Thư có ýnghĩ giãtừ đời để bỏđi về một chốn sống khác nhiều thayđổi hơn. Nhưng saucùng những dựtính bị lunglay khôngít. Nửa Thư thương ngôitrường nhỏ ngóiđỏ, bànchânkhông, và những đứahọctrò lớntuổi muộnmàng. Nửa Thư muốn rờibỏ tứckhắc những phiềnmuộn nốitiếp nhau trong hoàncảnhsống khácbiệt nuôinấng ngàytháng sống điqua đời Thư ở thịxã nầy với rấtnhiều ámảnh. Buổichiều nào lộisông nướccạn băngsang bênkia cầu. Những bước nhẹ khi cònđủ đôichân đemlại cho hồn Thư một nỗiêmái dịudàng, và một tiếngnổ bấtngờ phátxuất từ lòngsông saukhi chân vôtình vướngphải một sợidây nàođó khôngrõ và mơhồ. Cảngười Thư bứnglên và rơixuống nặngnề. Từđó Thư nặngnề luôn với chiếcchân đã gãy gởilại trong dòngsông hômnào nhuộm máu Thư đỏchói.
Thếlà Thựcsự Thư đã gởilại cho thịxã nầy một chiếcchân thương thơm mùiđất bùn, thơm cỏmay xanhxao. Và đó cũnglà một nỗiámảnh trọnđời Thư. Vìthế Thư muốn dờibỏ tứckhắc những kỷniệm đớnđau nầy và dĩvãng của chuacay nầy. Ðể trởvề. Ðể trởvề chốncũ hắthiu thuở ấuthời đã nuôi Thư lớnkhôn như tìmlại chút ngọtbùi của tìnhthân vắngbiệt lâunăm.
Những buổi đidạy sớm, đibộ ngangqua cầu, nhìn xuống dòngsông cạn bấtgiác Thư muốn khóc. Dòngsông kia đã trôi chiếc chân Thư về nơinào, về biển xa hay ngượcdòng nướcbiếc. Dùsao Thư cũngđã mộtlần đánhđổi thânxác để đánhđổi một kỷniệm đắngcay nãonề, và một đờisống hấphối trong từng cơnmuộnphiền nhiều nỗiêchề. Dòngmáu nào đã luânlưu từđó khônnguôi.
Tấtcả sựviệc nầy đã ámảnh Thư khôngngớt. Một buổisáng tinhmơ. Một consông lặnglờ. Một người bơphờ băngsang sông với tiếngnổ tìnhcờ. Rất vội và rất bấtngờ. Thư khôngcònlà Thư trướckia nữa.
Ngày Thư bị cưa chân trong quânyviện, chị Thiên vộivã theo xeđò đến thăm Thư với tiếngkhóc uấtnghẹn trênmôi. Thư cố khôihài:
– Tiếcnỗi em khôngphảiklà đứacon của chínhphủ... phảichi em chết...
Chị Thiên rũa:
– Cậu cứ nóinhãm hoài... Nhà chị còn mình cậu mang họ ba. Cậu không toanliệu gì cho tươnglai hếtsao? Chị buồnlắm cậu à....
Thư ngậmngùi nếm đắng trênmôi. Ðứaemtrai của Thư kém maymắn hơn Thư, nó thirớt phải vàolính để sauđó làm đứacon hiếuthảo cho tổquốc linhthiêng. Mấynăm đidạy Thư tưởng mình như đã khuấtvào lãngquên khôngcòn nhớ gì về mình và nỗichết.
Khi Thư chốngnạn đilại được, chị Thiên trởvề tỉnh với gianhàng tạphoá của chị. Thư trởlại trường cũ dạy vì thiếu thầy. Sau Thư làmđơn xinđược bãinhiệm vì tànphế. Và giờ Thư thậtsự sắp từgiã ngôitrường ngỏiđỏ ởđây và thịxã nhỏbé quạnhhiu. Chị Thiên đềuđều gởi thư từ tỉnh về giục Thư khinào nghĩdạy, hãy trởvề sống với chị... Và Thư chờđợi hay cố chờ hyvọng đólà một ngày bìnhyên khôngcòn những chuyến quasông mạohiểm đùarỡn với những cồncát khảnghi, với những giếngnước nhỏ đángngại, với rừng dừa khô trái rụnglá chết tàntạ thêlương.
Buổidạy cuốicùng ở thịxã nầy kếtthúc bằng những chuyếnđichơi ngắnhạn loanhquanh. Thư mang mộtchút nỗisungsướng được bùđắp với tình thầytrò nồngthắm. Những bướcchân hụthẫng dùsao cũng đã đưa Thư trởlại với nỗithươngyêu cũ gầngũi nồngnàn. Chiếcchân teo và đôinạng tuy làm Thư ngậmngùi khôngít nhưng cũng đã được anủi phầnnào trong mắtnhìn của bọnhọctrò đầyắp niềmthươngcảm.
Buổihọc cuốicùng thật cảmđộng. Saurốt Thư không kềmgiữ được nướcmắt, Thư đã khóc, khóc như lầnnào chưa được khóc baogiờ.
Họctrò Nhự, côgái mườichín tuổi mộcmạc đã đứnglên thaythế đạidiệncho cảlớp đọclờichúctừ ngạingùng và quábuồn nhưng rất chânthành. Ngồi trênnầy lớp, nhìnxuống, qua đôikínhcận mờ làm Thư chẳng nhìnđược rõ dáng Nhự bốirối nói đứtquãng từng lời như khóc. Thư muốn nhắmmắt gụcmặt xuống bàn.
– Dạ thưa thầy!... Chúngem kínhmến thầy. Ngàycuối hômnay chúngem chẳngbiết nóigì hơnlà được chúc thầy sốngmãi bìnhyên và anlành nơi thầy sắp trởvề, và mong thầy códịp cho chúngem gặplại thầy trong niềmkínhyêu muônthuở...
Thư đã khócròng khi nghe Nhự đọc xong lờichúctừ. Thư cũng chẳngcòn giấu đượcgì, nghe mộtcáigì nghènnghẹn ngậpứ trong cổhọng. Thư imlặng. Chẳngbiết nóigì. Thêm một tròtrai đứnglên nói vữngvànhơn, cứngcỏihơn nhưng cũng khôngtránhkhỏi cáigiọng buồnmanmác như muốn khócnấclên, giốngnhư cơnmưa sắp đỗxuống ngoàicửa lớp. Thằnghọctrò ấy là Thể, thằng đã cõng Thư trốn V.C. nhiều đêm ngoài bụimía, ruộngrau, bờrẫy trămvạn lần trong nỗi thốngkhổ phải cưumang. Thể nói mộtthôi dài. Thư khôngnghethấy gìhết. Thư muốnkhóc. Tìnhthầytrò ởđây sao nồngnàn quá, đằmthắm quá, chẳng hệluỵ truânchuyên.
Sauđó Thư đã hátlên bảnnhạc mà Thư đã sángtác cho cảlớp nghe và choriêng Thể với nhiều đêm nhọcnhằn sớtchia.
Cõng thầy điqua rẫybắp ruộngnương. Cõng thầy cụtchân băng quốclộ sangđường. Quabao đoạntrường. Mớithầy tìnhthương. Cõng thầy quábước sơnhà, nonsông baola, chiếcchân gầyhéo chẳng vềtới nhà, khôngđi nhìnthấyđược nonsông baola; muôndặm sơnkhê... Cõng thầy cụtchân tìm ngược lốivề.
Cuốicùng, trời đỗmưa ràorào sauđó.
x X x
Buổichiều Thư chốngnạng qua ngồi quán bàTư ngồi chờ nhìn ngoài quốclộ. Cơnmưa đỗ dài ngậpnước khắpđường lầylội. Thư ngồi hútthuốc nhìnhquanh. Những hàng cây vàng bướcsang thu và thịphố quèquặt như chiếcchân Thư. Những cộtđiện cũ chơvơ, những hàngcây vắng gió khôhéo phẳngphiu như chiếcnạng trênngười... Thư thởdài từng hơi nhẹ. Uống càphêsữa, hútthuốc cốý chờ cơnmưa tạnh trông chiếc xeđò ôngNăm từ tỉnh về để đónchừng thư của chị Thiên gởivềcho Thư như hạnkỳ. Như một thúcgọi.
Mưađỗ ràorào. mưabụi mùmịt. Thịxã vắng. Quán lạnh. Mình Thư ngồi chờ chuyến xeđò cũkỷ duynhất của ôngNăm trởvề với niềmchờđợi héogầy. BàTư ngồi nhaitrầu trong chiếcbàn kê cam bia bêntrong imlặng. Thư ngồi đôtthuốc thỉnhthoảng nói vàicâu vônghĩa. BàTư hỏi thầy khôngcòn dạy dưới trường nữasao? Thư gậtđầu nói vài hôm nữa tôi sẽ vềquê. Quê thầy ở tỉnh Q. Dạ, ở tỉnh còn một người chị buônbán... BàTư chépmiệng nói phảichi... Thư ngậmngùi imlặng.
Vài ýnghĩ buồnrầu chợt quayvề xoayxoay trong đầu Thư với bao nỗi tiếcnuối vôbiên. Những ngày sắptới, Thư chưahề nghĩđến. Thư khônghiểu mình sẽ phải sống nhưthếnào. Chị Thiên bảo cậu cứ về để tôi nuôi cậu cho. Tôi sống đếngià để nuôi cậu mà. Dùsao thếnào cậu cũngphải lấyvợ cho tôi một đứacháu để bồngbế, cho cậu một đứacon để nốidõi dònghọ mình...
Thư chứachất nhiều rồi nỗicayđắng lẫnchút khôihài gượnggạo xenvào đẻ gây một nỗivui. Thư đôilúc cũng nghĩrằng mình phải nên tìm một ngườivợ để mình cóđược một đứacontrai cho bamẹ mình ngậmcười nơichínsuối. Nhưng khi nghĩ vậy rồi Thư bậtcười khôihài mộtmình, cốgắng nghĩ nốt. Ýnghĩ khôngthểnào xoánhoà nỗiámảnh về chiếcchâncụt khôngnguôi. Thư cayđắng khi nghĩđến chuyện một ngườivợ sống bêncạnh một ngườichồng quèquặt trong tìnhchìuđón chồngvợ chẳngcòn chiếcchân trọnvẹn để gáclên thânthể mình mơnman dathịt.
Mỗilần Thư ngủ với côgái gianghồ dưới khuphố mới, Thư đều bị cườichếngạo hoài với chiếcchâncụt có nhiều cửđông ngớngáo tứccười. Các cô ưathích vuốtve chiếcchân cụt của Thư và nói em thích một ngườichồng nhưvậy. Thư cườinói mấy cô xạo hoài. Côgái bảo thậtmà, vậy khỏi đilính, mình khỏimấtcông đeotang... Thư đùa thôi cô lấy tôi quách, cho tôi đứacon, tôi thương cô nhất. Côgái lộvẻ sungsướng, thật à nghe. Thư tưởng côgái đùa nhưng khôngngờ côta thích và muốn nhưvậy thật. Cô khôngcần uốngthuốc ngừathai như những côgái khác mới vàonghề và cô làmtình với dụcdình cóthật, đammê thụhưởng. Côgái ấy nói em mà cócon rồi, anh bỏ nó thì chết. Giọng côgái bỗngnhiên mơmàng, em cũng trôngmong mình cóđược một đứacon để đời bớt buồn đi. Thư cười khôngtin.
Sauđó vàiba tháng, Thư có thử đến tìmlại côgái đó, nhưng chẳnghiểu nàng đã bỏđiđâu biệtdạng. Thư cũng chẳngcòn nhớ tên để thử gọi âuyếm mộtlần. Côgái đó đã gây tronglòng Thư mộtchút hyvọng ướcmơ có một ngườivợ hiềnngoan bằnglòng sống với Thư thậttình để Thư chiasớt tìnhthương. Thư rất mongmuốn thế. Lúc saunầy, Thư ít luitới nơi xómmới. Thànhthử câuchuyện côgái đó và đứacon mơước đã chìmsâu vào quênlãng. Ðôilúc nhớlại được mộtchútnào thì Thư chỉ biết cười tựnhủ đừng mơ chuyện hãohuyền. Mộtchút mơước giảndị muốn có một đứacontrai đã thành chuyệnkhôngcó, khóthành. Chungqui cũng chỉ tại chiếcchân đã làm cuộcđời Thư lụntàn theo nămtháng quađời mònmõi.
Mãmiênman suynghĩ vẩnvơ. Chiều đã điqua lúcnào Thư khônghề haybiết. Bóngtối làmnhoà dần cơnmưa. Trong quán đã được bàTư thắpsánglên bằng ngọnđèn dầu leolét. Thư thẩnthở chốngnạng đứnglên, tínhtiền và ravề trong cơnmưagió. BàTư hỏi cậu không chờ xe lãoNăm về lấy thư à? Thư gậtđầu nói nhưng chờhoài khôngthấy. BàTư trởvào nhà vừa nói chắc mai xe mới về, đườngxá mùamưa cólẽ khó đi. Thư cười khậpkhểnh chốngnạng bước nhanh độimưa ướtsủng vềnhà.
Khônghiểusao tối hômđó Thư cảmthấy lòngmình buồn vôhạn. Ðầuhôm Thư chốngnạng sang nhà thằngThể chới đến khuya mới về.. Trong cănbuồng nhỏhẹp thắp cây đèndầu, Thư lấy giấymực ra định viết một láthư gởi chị Thiên nóirằng mình đã nhận giấy bãinhiệm, và sắp trởvề. Kháiquát chỉcó thế mà Thư loayhoay mãi với câyviết mà chẳng viết được chữ nào.
Khônghiểusao đầuóc Thư hômnay kỳquặc vậy khôngbiết. Lúcđầu hìnhảnh buổihọc cuối và đámhọctrò hiệnra, sau quanhquẩn bên cơnmưa đang trútnước bênngoài. Lầnhồi hìnhảnh một đứacon tưởngtượng mangvề với những nụcười thật ngoan, sao nghe sungsướng.
Cõng thầy khôngvợ khôngcon đitìm mơước, mơước nhỏ rất buồn sao tìmhoài khôngra. Ðứacon ruộtrà, mang dòngmáu thầy ta. Dòngmáu đã cólần thầy bỏ trôi sông. Dòngsông đó mọc hồng mơước, lớn như thầy ta. Quyết cõng thầy tìmthấy baola... Cõng thầy bangsang khómsắn vườn xanh. Cõng thầy cụtchân ôm chiếcnạng trên người. Băng vô rừngsâu, hunhút mộ sầu. Cõng thầy điqua biếtbao đồngxương, cõngthầy cụtchân trên quốclộ dặmtrường. Xaxôi cốhương. Nướcbiếc điệptrùng. Cõng thầy quábước sơnhà. Trườngsơn nguynga. Chiếcchân tànúa chẳng chẳng tìmvề tới nhà. Khôngđi buồn chẳngthấy anhem namtrungbắc xa. Vui cùng phốphường, cõng thầy cụtchân tìmthấy quêhương.
Thư ôm đàn ngồi hát mộtmình. Tiếng mưa át tiếnghát của Thư buồnbực, khànđục. Giọngca cấtlên chẳng nổi. Thư buông đàn, nghĩrằng mình đã kiệtlực và ngủthiếp đi. Mêhoang. Hìnhnhư chiếcchâncụt bỗngchợt cogiật, runrun, đưalên, gụcxuống. Chiếcchâncụt làm Thư khôngcó một đứacon. Do ở sựchốitừ.
Vào nửađêm. Hìnhnhư vậy. Thư tỉnhdậy vào lúcấy. Mưađỗ từngđợt lạnhbuốt bênngoài. Trong khôngkhí và bóngđêm đắm mùi ẩmướt, lạnhtê. Thư bậtdậy, tựangười vào thànhgiường đốtthuốchút nhảkhói trong ánhsáng lờmờ của ngọnđèn dầulạc nhỏ được thắp từ đầuhôm giờ đã gầncạn. Cólẽ trời đãvào nửđêm rồi. Thư lặnglẽ thumình vào trong bóngtối lắngnghe độngtỉnh bênngoài. Chỉcó tiếng mưarơi khua ràorào. Tiếng gió thổirạt làmxônxao câylá.
Mưa mỗilúc một nặngnề và thêm lạnhlẽo. Mơhồ Thư cảmthấy mình lạnh vôcùng. Ðiếuthuốc vàokhuya khôngđủ sưởiấm. Thư kéo chăn caolên đắp kín ngực. Và Thư cảmthấy chiếcchâncụt củamình colại teoriết. Thư nhắmmắtlại cốtránh nỗi buồnrầu, mệtnhọc.
Thư cảmthấy mình khóthở, cảmthấy khílạnh từ nềnđất ngấtngất xônglên. Thư muốn tiếpnốilại giấcngủ. Thư némxuốngđất điếuthuốc cháy dỡchừng trêntay, và chẳngnghethấy một tiếngđộng nhỏ nào. Chỉcó tiếng muỗi bay vove và tiếng mưa đỗ trong bầukhôngkhí ướtsũng. Và tiếng côntrùng vang khẻ trong vôcùng tịchmịch.
x X x
Triệu đưatay nhìn đồnghồ rồi uốngnốt phần càphê cònlại. chẫmrãi đứngdậy tỏý cáotừ Thư. Thư cườinhẹ đưatay ra bắt. Triệu gậtđầu chào Thư, nói chúc anh đi mạnhgiỏi. Mong hômnào códịp trởlại mời anh ghé tôi... Họctrò mến anh lắm, tôi vào dạy, chúngnó nhắc đến anh hoài. Thư nói cảmơn, chắc đến chiều tôi sẽ về lại được trong tỉnh.
Thể cười mơhồ khi bắtgặp ánhmắt Thư nhìnlên dòhỏi hàmý đihọc lại chưa? Thể nói với Triệu:
– Thầy đi trước để em tiễn thầy Thư lênxe rồi em sẽ đến lớp sau.
Thư imlặng. Triệu gậtđầu rồi bước nhanh rakhỏi quán băngsang conđườngcái bênkia, rẽ vào một ngãba đầy mưa lẫn trong đámhọctrò khốnkhó, Thư nhìntheo imlặng ngóngtrông về phíadưới đường thịxã đợi xe ôngNăm đến. Thể nói thầy đi rồi tụiem buồn hếtsức. Thư cườigượng nói biếtsao bâygiờ. Thể xoayxoay lycàphê trongtay nhìn Thư hìnhnhư muốnnói gìđó nhưng lạithôi. Thư quaymặtđi nơikhác.
Látnữa, ông Năm sẽ lái chiếcxeđò cũ ọc-ạch với đámkhách nhỏ sẽ ghéđến và chở Thư về tỉnh. Trờimưa đườngxá dichuyển cóvẻ khókhăn. Sáng hômqua ông Năm nói bữanay nhấtđịnh sẽ đi, cólẽ một ngày, dù mưa. Và Thư trởvề nhà thuxếp khăngói chờđợi.
Mấy ngày trước Thư nhậnđược thư chị Thiên từ tỉnh gởivè hốithúc Thư về sớm, chị trông Thư. Thư cất thư vào túi muốn viết cho chị một bứcthưa hứa là tuầnsau em sẽ về, nhưng lại khôngbiết nghĩsao liền thuxếp đồđạc và dựtính trởvề. Buổichiều cuốicùng cònlại, bọnhọctrò kéođến thăm Thư đôngđủ lần chót. Chúng vẫn còn ýtiếcnuối bùingùi nhưng vẫn khôngthể cản Thư ởlạiđược. Dùsao Thư cũng đã bãinhiệm, nghỉ dạy vĩnhviễn. Tươnglai vềsau Thư cũng chẳngbiết mình sẽ phải làmgì với chiếcchân tànphế, với đôinạnggỗ yếuđuối kia. Thư chỉ còn biết dựavào tintưởng duynhất ở chị Thiên màthô. Dựtính trởvề sớm hơn dựđịnh dùsao Thư vẫn còn nhớ nụchười mọc trên nửa vànhmôi của chị Thiên và giọngnói thânquen lâungày Thư khôngđược nghethấy làm Thư thèmmuốn được trởvề lại với chị hơn baogiờhết.
Ðườngxá lúcnầy cóvẻ hưhại nhiều nhưng anninh cóphần được anổnhơn. Ông Năm nóivề những chiếcầu gỗ và những ngườilínhgác, caogiọng chắcchắn:
– Khôngsaođâu thầy! Chị thầy nhờ tôi nhắnlại với thầy maumau về tỉnh hoài. Thầy cũng nên về quách choxong chứ ởđây buồnchết lận.
Thư cười và bảo ông Năm sángsớm mai nhớ ghé quán bà Tư cho Thư đivới. Ông Năm gậtđầu nhìn trời nói maisớm chắc sẽ có mưa, rồi bỏđi ra ngoài quánrượu.
Trời bênngoài mưa cóvẻ bớt, ngớtđi đôichút. Ðườngxá ngậpđầy bùnnước lầylội. Buổisáng ảmđạm như tiếng trống trường đỗvang xaxa từ trong lốilẽ lẫnvào trong tiếng mưa rơi àoạt. Xecộ thưathớt, ngoạitrừ tiếng kènxe nhóibuốt của G.M.C. nhàbinh Mỹ băngngang. Thư mồi một điếuthuốc nghe Thể nóivề những chiếcxeràmìn vào sángtinhmơ để khaithông quốclộ. Thư imlặng lắngnghe ướclượng đoạnđường từđây đến tỉnh với những khókhăn đang chờđợi.
Ðôilúc bấtchợt Thư thấy chùnglòng, muốn nánthêmlại vàibữa đợi ngày nắng coibộ yêntâmhơn. Trờimưa, sợ mấy xeràmìn ngủquên là khổ. Thư cười. Dùsao hànhlý cũng đã sẵnsàng. Thư sắp dựvào một cuộcphiêudu hồi cốhương. Chắcchắn xe sẽ vềđến tỉnhlỵ trước buổichiều. Và Thư hyvọng vậy.
Hơn tám giờ rưỡi rồi. Xe ông Năm vẫn chưa đến. Thể ngồi bêncạnh Thư cũng đang trong một nỗichờđợi. Thư tỏvẻ sốtruột nhìn đồnghồ trôngđợi tiếng còixe quenthuộc của ông Năm dừnglại trướcđường. Thể nhắchoài Thư là thầy nhớ vềthăm tụiem luôn nghe thầy. Thư buồnlòng, gậtđầu và chẳngbiết nóigì.
Nhìn vócdáng Thể đenđủi rạmchắc ngồi bên, Thư nghethương hếtsức đứahọctrò gầngũi với Thư trong những đêm cùng ngồi thumình trong bãi mía. Ðờisống với những ômấp cùngchung nỗithốngkhổ với biếtbaonhiêu người chờđợi đã mang vàolòng Thư một nỗitriềucảm dângdâng. Thư nghĩ phảichi mình còn trọnvẹn đôichân hẳn mình sẽ ởlại đây dạyhọc mãi để được gầngũi với tụihọctrò trunghọc, mộcmạc nghèokhó, đứanào cũng đã khá tuổiđời. Họctrò ởđây phầnđông đứa nào cũng đều biết càybừa, trồngtrược, cuốc sắnkhoai.
Thể là đứahọctrò tiêubiểunhất. Gầngũi với Thư ở nỗimếnthương. Từ ánhmắt thântình. Từ tìnhcảm bộclộ chấtphác. Bằng nụcười lờinói đơnthuần, hiềnhoà và mộcmạc. Thể có cátính của một đứahọctrò ở một thịtrấn nhỏ gầngũi thônquê. Sáng thì đihọc, nếucó nghỉ thì Thể ởnhà giúp songthân cầybừa phárẫy. Ðêm phải thức xaygạo để sáng chị của nó mang rachợ bán. Ðôikhi nó còn dànhthờigiờ để nghengóng tintức của nẫu trên núi, cógì thì đến giúp cõng Thư trốn ngoài bãimía bụingô.
Làmsao Thư quên chođược những đêm hai thầytrò ômriết nínthở dõimắt trôngtheo những bóngđen thấpthoáng phía trongnhà qua ánhđèndầu mờmờ vàngvọt. Nẫu ẩnhiện âmthầm về làng vào những đêmkhuya để thâuthuế hay luágạo.
Thể và Thư đạibiểu cho hai lớp contrai mớilớn và già, sống âmthầm trốnnhủi trốnchui. Thư đi, nhớ ngàygiỗ của chamẹ và emtrai của Thư trong cùng một ngày, mộtchút cơmtrắng và chútít chèxôi đơnsơ để tưởngnhớ. Thậtlà gọngàng. Ba cáichết trùnghợp cùng một ngày, thật tiệnlợi cho ngườisống làm một bữa cúnggiỗ chung ba. Lâuquá, nămsáu năm rồi, Thư chỉ còn nhớ lơmơ về hìnhảnh chamẹ mình và đứaem thirớt vàolính rồi chếttrận xa. Ngày nó chết trùnghợp vào ngàygiỗ của songthân như một hòhẹn tìnhcờ. Thư cònlại người chị với gianhàng tạphoá nhỏ ở tỉnh sống mộtmình, khôngchồng khôngcon. Cólẽ Thư là niềmtinyêu cuốicùngcủa chị.
Thư hút mấy đếuthuốc liêntiếp. Ðiếuthuốc thứba gần tàn thì nghe xe ông Năm cọccạch ồnào dừnglại trướcđường. Ông Năm bópcòi tete nherăng cười. Thấy những ngườikhách ngồi trong lòngxe nhìn hướng vàonhà chờđợi. Thư nônnả, vướngvíu với đôinạnggỗ cặp ở nách chậpchaọng bướcra xe. Thể đỡlấy chiếcsắc chovào lòngxe trước. Nó đưamắt nhìn Thư buồnbuồn, vươngvướng chút nướcmắt. Thư tránh nhìn sang hướng khác và nói thôi em về đihọc, thầy đi...
Bước lênxe rồi Thư vẫncòn nghe mãi đâuđó lời Thể vọngbêntai, thầy nhớ vềthăm luôn tụiem nghe thầy. Thư cốnén tronglòng một nỗingậmngùi, muốn nói đôilời với Thể, nhưng Thư cảmthấy nghènghẹn trong cổhọng không thốtrađược thànhlời. Kỷniệm dànhcho đứahọctrò nhỏ ởlại là chiếcđàn gỗ cũkỹ và bảnnhạc chéptay của Thư. Cõng thẩy điqua rẫybắp ruộngnương....
Xe chạy. Lơmơ có tiếng ông Năm cười vang trong gió nghe thật tùmù, như tiếng mưa tạtvào lòngxe thoangthoảng hơilạinh cămcăm. Thư ngồi ở một chỗ kín tận phíasau xe nên bớt lạnh đôichút và đỡ bị mưatạt. Xe dời bếnđậu, bóng Thể thụtlùi, nhoàdần trong cơnmưa, đứng imlìm mộtchỗ ngóngtrôngtheo. Rồilà cáidángđi cúixuống của nó lầmlũi mộtmình.
Xe chạy chậm dời thànhphố tiếnvề câycầu trướcmặt. Thư xếp gọn đôinạng dưới chỗngồi. Ðốt một đếuthuốc, nhìn xuyênqua đầungười nhìn rangoài cửasổ xe. Xe chạy ngangqua những dãy nhàngói, nhàtranh, ngõ vào chợ, và hàngcây trứngcá xanh quenthuộc thấpthoáng dọc haibên đường.
Tới đầucầu, xe ngừnglại, máynổ nhỏhơn, chờ lính xét xe. Thư nhắmmắt muốnngủ. Ngườilính quận cóphậnsự khámxét đưamắt mởlớn nhìn Thư, imlặng. Gã nhìnxuống chiếcchâncụt của Thư xongrồi quaysang nhìn ngườikhác. Khi gã đã khámxét xong ngườiđànông cuốicùng trên xe, xe đượcchophép chạy.
Xe bắtđầu chạy lên chiếc cầuđúc dài. Cóngười ngồi trong xe cấttiếngho khụckhặc hoàlẫn với tiếng máynổ lùngbùng và tiếngmưa, tiếnggió ràorào bênngoài. Chuyếnxeđò duynhất về tỉnh bắtđầu rời thànhphố. Xe chạy băngbăng trêncầu. Thư cố tránh nhìn dòngsông. Nó gợinhớlại trong Thư nỗi đauđớn với một vếttích hằnghi trên thânngười. Vào mùa nầy dòngsông với dòngnướclũ xanh trôi lữnglờ dưới châncầu. Dòngsông chứađầy nỗi đắngcay ngậmngùi đốivới Thư. Thư đã tránh nghĩđến nó nhưng sao nó cứmãi đếnvới Thư hoài. Cólẽ vếttích trên thânngười Thư còn rànhrành rađó. Chốibỏ vếttích đãđành, nhưng khônglàmsao quênđược đôinạng mà Thư cần nươngtựa.
Băngqua hết câycầu dài. Xe trởlên đườngcái, chạy chậmlại đôichút vì đườngxá đầy những ổgà soilỡ. Thư bótay ngồi imlặng nhìnra haibên cánhđồng hoang dọc haibên đường. Những dãy dừa xaxa cụtđầu námđen chạylùi về phíasau, xe băngtới phíatrước bỏlại thịthấn nhỏbé đằngsau.
Trong xe có tiếng ồnào của vài đứatrẻcon. Ngườiphụxe la lớntiếng:
– Xe rangoài rồi. Imlặng. Khôngđược chỉtrỏ lungtung, coichừng ănđạn nha....
Thư nghe lạnh dọcsươngsống rùngmình. Thầntrí Thư bấtngờ gặplại nỗilaođao khóthở tìnhcờ. Ýnghĩ chợt cụtquặt trong niềmhoangcảm hoảnghải mơhồ. Thư chỉ nhậnthấy trạngthái mêsợ hiệntại giốngnhư những biếnthái kinhhoàng trong đờisống mà Thư đãtừng trảiqua. Thư nhớlại những đêm vềkhuya khônglâu trướcđây Thư cũng đã mang một cảmgiác tươngtự bànghoàng. Có một đêm quảthực là Thư muốn tắtthở. Ðangđêm đang ngủ, Thư chợt tỉnhgiấc, nghe tiếng gõcửa ngoài phòng, rồi bấtngờ cánhcửa bậttungra. Một bóngđen hiệnlên sừngsững. Thư cứngmiệng hoảnghồn chẳng thốtlên được lời nào. Bóngđen lầndò bướcvào phòng, đần tận giường Thư da9ng nằm, lấytay lay Thư dậy:
– Thầy, thầy, thầy ngủ hay thức....
À, thìra là thằng Thể. Thư lúcbấygiờ mớichợt hoànhồnlại, cười gượnggạo nói:
– Em lảm thầy sợmuốnchết...
Thể bậtcười:
– Em lại thầy hoài mà thầy sợnỗigì?
Thư phìcười, imlặng khôngbiết giảithích làmsao. Thể bướcra đóng cửaphòng lại, thắpsáng ngọnđèndầu nhỏ. Nó cởi chiếcáotơi đang mặc trênngười vắtlên trên ghế và vóitay lấy tấmkhăn lau đầutóc ướt và mìnhmẩy đẫmướt nướcmưa. Thể dời chiếcđàngỗ quamộtbên, nằmxuống đắp chung chăn với Thư, ngườinó run nhènhẹ. Thư cười hỏi:
– Em lạnhlắm phảikhông?
Thể imlặng mộtchặp, rồi sauđó có nói gìđấy nhưng không ngheđược rõ lời. Thư vóitay lấy gói thuốclá traocho Thể bảo hútđi cho ấm. Thể hút. Thư cũng mồi một điếu và nhìn Thể trong bóngtối. Thể nói:
– Trờimưa dữquá phảikhông thầy?
Thư ậmừ trong miện, nínthinh. Ðếnkhi hút hết điếuthuốc, Thể ngồi bậtdậy, imlặng ngóngtai lắngnghe tiếngđộng nàođó vanglên khua nhẹ bênngoài trong cơnmưa. Thư nhìn Thể dòhỏi. Mãi đếnlúc Thể rời giường bướctới thổi tắt ngọnđèndầu trênbàm, xong rónrén vềlại chỗnằm cũ và nói như thìthào bêntai Thư:
– Tốinay nẫu về trongxóm, thầy à.
Thư imlặng, một nỗi lolắng chợt thoángqua.Thể nói:
– Em sợ có chuyệnlộnxộn. Hìnhnhư có cả một trungđội nghĩaquân kích dọc bên bờsông bênnầy cầutre. Cólẽ nẫu chỉ về trên khuxóm của dân lánhnạn địnhcư...
Thư nghe Thể nói ướclượng khoảngcách từ khuphố đếnđó non chừng hai câysố đườngchimbay. Nghĩriết, Thư đâmra mệtmỏi chánnản. Thư kéosát Thể vàolòng nhắmmắt muốnngủ. Thể bấtchợt hỏi Thư:
– Khinào thầy về tỉnh?
Thư nói:
– Thầy rán ở thêm chừng hai tuần nữa. Thầy chưa muốn về. Ðợi thư chị Thiên xemthử thếnào...
Thể nói cóvẻ buồn:
– Thầy đirồi nhớ về. Códịp em sẽ tìm lên thầy chơi.
Thư imlặng, không hứa gì với Thể, nhưng thầmnhủlòng là vềsau sẽ về thămlại Thể. Chỉ mới dựđịnh nhưthế. Thư nghe tiếng thởdài của Thể nằm bêncạnh. Thư cảmthấy thương Thể hếtsức, như một đứaem. Bấtgiấc Thư cũnglên tiếng thởdài. Chiếcchâncụt vẫn còn ámảnh miết trong Thư suốt đoạnđườngđời. Chuaxót và đắngcay.
x X x
Có Thư về. Chị Thiên bớt bậnrộn hơn với những côngviệc hằngngày. Trông chị cóvẻ thảnhthơi hơn đôichút. Suốtngày Thư chỉ biết chốngnạng quanhquẩn trongnhà, rấtít bướcra ngoàiđường. Ðôilúc Thư có đến ghéthăm dămba thằngbạn cũ nàođó nhưng rồi về ngay khôngdâydưa càphêcàpháo nhưtrước.
Thư sống bêncạnh chị Thiên, nhìn xungquanh thấy đờisống ở thànhphố nầy quá yêntỉnh. Hìnhnhư thànhphố nầy khônghề có chiếntranh, hoặclà mọingười khônghề biết chiếntranh làgì. Thànhphố ởđây chỉ khétnghẹt mùi khói xăngnhớt của xecộ. Ngườidânthànhphố khólòng ngữi được mùibùnđất và mùi câylá thơmlừng của thônlàng. Thư đâmnhớ vôcùng thịtrấn cũ với ngôitrườnglàng ngóiđỏ, Thể và đámhọctrò thânthuộc mếnyêu.
Suốtngày ởđây Thư chỉbiết layhoay bên gianhàngtạphoá của chị Thiên. Thư lườibiếng thumình vào một chỗ chẳng thathiết muốn điđâu. Chiếcnạng và chiếcchân tànphế đã làm Thư chậmchạp khi dichuyển, thànhthử Thư chẳngmuốn rờinhà rangoài. Mỗilần đi chiếcchân cònlại và hai nách gầy mỏitêlên rờirã. Thư cảmthấy thânthể mình đang dầnhối trởnên suyyếu mộtcách rõrệt sovới những ngàytháng cũ chốngnạng đidạy đường xa mà khoẻ.
Chị Thiên nhìnthấy vậy, tỏý lolắng nhắcnhở luôn. Quảvậy, Thư nhìnxuống chiếcchân cònlại tuy còn trọnvẹn thịtxương nhưng covẻ như bắtđầu teolại khócoi. Thư mỗi sáng cốgắng tập dậysớm, chốngnạng đidạo vàimươi phút để mong tìmlại chút nghịlực cònsótlại trongngười, mà mong tạo riêng cho mình một niềmtin mới.
Thư sống đềuhoà bên chị Thiên, cố tránh hếtsức những mặccảm cósẵn đểkhỏi bộclộ rangoài đặng chị Thiên khỏi nhìnthấy khỏi phải buồnlòng.
Quanhquất mãi bêngianhàng buồn ế của chị, Thư đâmra chánnản và có ýđịnh bỏđi. Tươnglai Thư thì dàymịt, tốiđen. Thư đã mỏmắt nhìn, cố tìmkiếm một điểmtựa nhỏ trong đờisống hằngngày hyvọng để nó soisáng được chútí đờisống cònlại của mình. Nhưng vôích, đờisống xảyra trong một cái nhịp lăntròn quá hờhững với Thư. Thư đã cốgắng và nhẫnnại sống bìnhthản với cuộcsống đã kháctrước xa.
Từ ngày Thư về với chị Thiên, Thư thấy chị vuihơn và nóinhiều. Những bữacơm quen, chị chămđón Thư thânmật như đứa em nhỏ thuởnào còn bébỏng. Thư cảmđộng nhưng nghe lòngmình bùingùi xaxót, cảmthấy thương chịmình hơn. Ðôilúc nghĩđến những bữacơm quanhquẩn chỉcó hai chiếc chéncơmvà hai đôiđũa, Thư đâmra ngậmngùi nhớtiếc. Thuởnào đã xa. Chiếc bànthờ có bứcảnh chamẹ và đứa emtrai toảngát hươngkhói đôilúc cũng làm Thư chợt cảmthấy cănnhà ấmcúng mộtchút.
Những buổisáng ngồi húthuốc nhìn người qualại trênphố, Thư đâmra thùhận ghétmứa họ mộtcách vôcớ. Những người này ngàyngày rongruỗi bìnhyên và đêmđấn sayngủ anlành. Sovới cuộcsống ở thịtrấn cũ, Thư cảmthấy hai nếpsống cáchxa hẳn và khácbiệt quá. Hai nơi chỉ cáchnhau khoảng gần một trăm câysố nhưng lại giốngnhư hai thếgiới hoàntoàn khácbiệt.
Thể và đámhọctrò đã thành một nỗinhớ khôngnguôi đốivới Thư. Nếu không vướngbận bởi chi61cnạng trênngười, Thư đã chẳng cómặt ởđây làmgì, và chắc chị Thiên cũng đã cóchồncon rồi khôngchừng. Cólẽ vì Thư chonên chị Thiên khôngmuốn lấychồng. Chị nói để chị ởvậy suốtđời nuôi Thư. Thư làmsaođó hãy rán cho chị một đứacháu trai. Nóivậy nghĩalà chị Thiên muốn Thư lấyvợ. Thư cũng muống làmvuilòng chị nhưng Thư mãi vướngbận với chiếcnạng trênngười thànhthử Thư đâmra không tintưởng gìhết về tươnglai của mình hết. Khôngkhéo khi có một đứacon lại đưa Thư vào một cuộcsống khác quèquặchơn biếtđâuchừng? Ðứcon trai mộngtương ẩnhiện trong nỗi thèmmuốn aoước đã làm Thư buồnlòng khôngít.
Thỉnhthoảng Thư cũng nhắc với chị Thiên vềchuyện chồngcon, nhưng Thư chỉ thấy chị cườihoài và khôngnóigì. Cókhi chị nói câu lochi cho tôi, tôi lúcnào mà chẳngđược... Nóithật chứ tôi lo cho cậu quá. Thư chỉ biết cười gượnggạo nóiđùa là thôi chị ởvậy nuôi em suốtđời nghe chị! Chị nói: "Ừ, chị sẽ nuôi em chođến khinào chị chết. Thư cảmđộng chỉ biết imlặng khôngnói đượcgì. Thư biết chị Thiên thương mình và thậttình muốn vậy. Nhưng Thư vẫn muốn chi lấychồng đi cho Thư cảmthấy mình vuihơn. Và tươnglai và đờisống Thư, chị hãy đểmặc Thư loliệulấy...
Thuyệtnhiên Thư khôngthấy chị Thư giaotiếp với ngườiđànông nào, để từđó Thư cóthể nuôi ướcvọng về chịmình. Giốngnhư chị đã dànhmong hết cho Thư. Ðôilúc chị Thiên hỏi Thư:
– Em thấy cô Tư thếnào? Cô Năm rasao. Muốn thì để chị dòhỏi cho.
Thư bậtthốt:
– Em lấygì để nuôi vợ?
Chị Thiên imlặng buồnlòng. Thư nói như tự anủi mình:
– Nếu ai cho em một đứacontrai thôi, em sẽ vuisống với chị.
Chị Thiên mơmàng nói:
– Ừnhỉ, đứacon nốidõi phải mang dòngmáu của em tạonên...
Thư biết chị Thiên sống nhiều với ảotưởng về đứacon Thư để nốidòng. Chị sợ dònghọ Thư sẽ đếnhồi tuyệttịch. Nhưng Thư nghĩ nhưngdùsao chị cũng phải lấychồng, phải nhưvậy mớiđược. Chứ chẳnglẻ chị cứ sốnghoài với Thư đượcsao?
Ýnghĩ nầy đã nuôi tronglòg Thư thành một ướcmuốn mãnhliệt, nhưng nó cũng mongmanh như một ảotượng. Thư có ngườiyêu cũ ở thànhphố nầy. NÀng đã sangngang lấychồng khi Thư bị cưa chân. Thựcra Thư còn nhiều bạngái cũ nhưng dầndà họ đã trởthành xalạ hết. Thư byuồnlòng chẳngcòn muốn liênlạc với ai nữa, dù Thư có biết còn người yêu Thư thắmthiết.
Chị Thiên tỏý buồnrầu rấtnhiều về điều nầy, chị nói:
– Em hãy ráng dunghoà với hoàncảnh sống mới, đừng nên mặccảm thì tốthơn... Chị muốn có một đứacháutrai.
Thư cũng mơước như thế và chờ ngày nhìnmặt đứacon trong môngtưởng.
Phan Cung-Nghiệp
Sàigòn 3/1972